demas

Θα ασχοληθώ με έναν σημαντικό Ελληνα μηχανικό ο οποίος διέπρεψε εκτός των συνόρων μας και είναι ελάχιστα γνωστός στην Ελλάδα, όπως και άλλοι πολύ σημαντικοί συμπατριώτες μας από την Αρχαιότητα έως σήμερα. Ως φόρο τιμής σε εκείνους, μετέφρασα ένα άρθρο της Camille M. Carlisle σχετικά με τη δράση του Επαμεινώνδα Δήμα στην Ανταρκτική, σε διαδικτυακό περιοδικό του ΜΙΤ.
Αρχικά και μετά το τέλος της μετάφρασης, παραθέτω κάποια στοιχεία για τον Ε. Δήμα, προκειμένου ο αναγνώστης να έχει μία ολοκληρωμένη εικόνα.


Ο Επαμεινώνδας Δήμας γεννήθηκε το 1905 στην Κόρινθο αλλά σύντομα η οικογένεια του μετανάστευσε στις ΗΠΑ, όταν ήταν στην πρώτη παιδική ηλικία. Μετά τη στοιχειώδη εκπαίδευση του, εισήχθη στο ΜΙΤ.
Ο Επαμεινώνδας είχε την τύχη να εργαστεί για τον θρυλικό Τσαρλς Λίντμπεργκ στο εξίσου θρυλικό αεροσκάφος Spirit of St. Louis. Ο Πητ Δήμας όπως τον αποκαλούσαν οι Αμερικανοί (E.J. “Pete” Demas), είχε έφεση προς την περιπέτεια, ακολουθώντας τον φημισμένο εξερευνητή Ναύαρχο Ρίτσαρντ Μπάιρντ (ή Μπερντ σύμφωνα με τη συνηθέστερη απόδοση – Richard Byrd) σε δύο αποστολές του στην Αρκτική και σε μία στην Ανταρκτική (1928-30).
Ακολουθεί η μετάφραση του  άρθρου της Camille Carlisle (http://www.technologyreview.com/article/420361/into-the-long-night/) Παρέλειψα μόνο την αναφορά μερικών επιστημονικών αποτελεσμάτων της αποστολής του Μπάιρντ περί το μέσο του άρθρου, τα οποία ήταν άσχετα με τον βίο του Δήμα:

«Όταν ο Ναύαρχος Ρίτσαρντ Μπάιρντ ξεκίνησε για τη δεύτερη εξερευνητική αποστολή του στην Ανταρκτική το 1933, απέσπασε τον Επαμεινώνδα Ι. Δήμα από το ΜΙΤ προκειμένου να τον ακολουθήσει στην αποστολή. Ο εξερευνητής δικαιολόγησε αυτή την ενέργεια του σε μία επιστολή στον πρύτανη του ιδρύματος, Καρλ Κόμπτον, με ένα πειστικό επιχείρημα: «Πιστεύω ότι η καρδιά του θα ράγιζε αν έπρεπε να μείνει πίσω».
Αλλά ο Πητ Δήμας ήταν ένας γενναιόψυχος άνδρας. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο ΜΙΤ όπου σπούδασε για λίγο αεροναυτική θεωρία, ζούσε στον Ναύσταθμο της Βοστώνης μαζί με τον συνεξερευνητή του στους Πόλους Αρνολντ Κλαρκ, στο Bear of Oakland, ένα παλαιό φαλαινοθηρικό στο οποίο ο Μπάιρντ είχε πραγματοποιήσει τις κατάλληλες τεχνικές μετατροπές ώστε να συμμετάσχει στην αποστολή στην Ανταρκτική. Και ο 28χρονος ελληνικής καταγωγής μηχανικός αεροσκαφών είχε ήδη αξιοσημείωτες περιπέτειες στο ενεργητικό του όταν ήλθε στο ΜΙΤ. Όχι μόνο ο Δήμας εργάσθηκε στο Spirit of St. Louis του Λίντμπεργκ και στο Hoover Field, το πρώτο εμπορικό/πολιτικό αεροδρόμιο της πρωτεύουσας Ουάσιγκτον, αλλά είχε ήδη συνοδεύσει τον Μπάιρντ σε τρεις αποστολές – δύο στην Αρκτική (συμπεριλαμβανομένης της αποστολής στον Βόρειο Πόλο το 1926) [σημ. μτφρ: όταν ο Δήμας ήταν 21 ετών] και μία στην Ανταρκτική. «Το μόνο που χρειαζόσουν να πάρεις μαζί ήταν η δύναμη σου» ανέφερε τον Νοέμβριο του 1932 σε ένα άρθρο στο Tech. «Τα υπόλοιπα σου παρέχονταν».
Ο Μπάιρντ υποσχέθηκε στον Κόμπτον ότι θα κρατήσει τον νεαρό στη μελέτη του για το ΜΙΤ, αλλά ήταν μια υπόσχεση που μάλλον δεν κράτησε. Ο Δήμας ο οποίος υπηρέτησε ως επικεφαλής μηχανικός για τους ελκυστήρες κατά τη δεύτερη αποστολή στην Ανταρκτική, είχε πιο επείγοντα θέματα για να ασχοληθεί. Ο ίδιος και οι άλλοι 55 άνδρες στον σταθμό Little America στην Ανταρκτική αντιμετώπιζαν ενίοτε θερμοκρασίες κάτω των -40 ° F. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα καταπονούσαν περισσότερο τον ήδη βεβαρυμμένο εξοπλισμό της αποστολής, και τα μηχανήματα συχνά κατέρρεαν. Ο Δήμας περιγράφεται από τον Μπάιρντ να είναι «βουτηγμένος» στο λάδι κινητήρα, η σάρκα στα χέρια του να είναι «καμμένη και ζαρωμένη από τον παγετό του μετάλλου του εξοπλισμού τον οποίο διαρκώς χειριζόταν».
Ο Δήμας πέρασε μήνες συντηρώντας, διαμορφώντας και ελέγχοντας τον εξοπλισμό της αποστολής μαζί με άλλους τρεις άνδρες σε ένα ετοιμόρροπο, παγωμένο γκαράζ «το οποίο φαινόταν πάντα στα πρόθυρα της κατάρρευσης» όπως γράφει ο Μπάιρντ στον απολογισμό της αποστολής του, Discovery. Ηταν επινοητικός και εργατικός αλλά μπορούσε να είναι εξίσου απερίσκεπτος: κάποια στιγμή διακινδύνευσε τη ζωή του για να σώσει έναν ελκυστήρα στο χείλος μίας ρωγμής στον πάγο. Ο κίνδυνος υπέβοσκε κάτω από τον πάγο έως ότου οι ερπύστριες του ελκυστήρα πέρασαν από πάνω του. Όταν παρουσιάστηκε η ρωγμή στον πάγο, ο Δήμας εγκατέλειψε τον ελκυστήρα για να σωθεί, αλλά αμέσως όρμησε πάλι μέσα στην καμπίνα του και οδήγησε το όχημα στη σωτηρία του.

Antarctica

source: Wikipedia commons

.
Η αποστολή έκανε το καλύτερο δυνατό προκειμένου να παρουσιάσει επιστημονικά αποτελέσματα τα οποία θα δικαίωναν αυτούς τους κινδύνους. Οι άνδρες διεξήγαγαν τις πρώτες σεισμικές έρευνες στο Ross Ice Shelf και προσδιόρισαν ότι το πάχος του πάγου κυμαινόταν μεταξύ 1.000 και 2.000 ποδιών – εντός της σημερινής ακτίνας των 600 έως 4.000 ποδιών. Επίσης πραγματοποίησαν τις νοτιότερες παρατηρήσεις κοσμικών ακτίνων και μετεωριτών οι οποίες είχαν επιτευχθεί έως τότε .………………………………………………………
Ο Δήμας δεν είχε ερευνητικό επιστημονικό ρόλο στην αποστολή, αλλά είναι μάλλον απίθανο ο ναύαρχος να μετάνιωσε που τον πήρε μαζί του αποσπώντας τον από το MIT. Πράγματι, ο Δήμας βοήθησε στη διάσωση της ζωής του Μπάιρντ κατά τη μακρά χειμερινή νύχτα του 1934. Ενώ διεξήγε μόνος του μετεωρολογικές παρατηρήσεις στην Προκεχωρημένη Βάση της ενδοχώρας (πάνω από 100 μίλια μακριά από τη βάση Little America), ο Μπάιρντ άρχισε να υποφέρει από δηλητηρίαση μονοξειδίου του άνθρακα που προκλήθηκε από τις αναθυμιάσεις της σόμπας του. Η κατάσταση του επιδεινώθηκε σταδιακά από τον Μάιο μέχρι τα τέλη Ιουλίου, όταν τα ραδιοφωνικά μηνύματα του κατέστησαν τόσο αποσπασματικά και ασυνάρτητα ώστε οι άνδρες του αποφάσισαν να οργανώσουν μια αποστολή στην παγωμένη έρημο για να τον διασώσουν. Οι κινητήρες κατέρρευσαν και οι διασώστες έχασαν τον προσανατολισμό τους μέσα στις τυφωνικές θύελλες: χρειάστηκαν τρεις αποτυχημένες απόπειρες έως ότου ο Δήμας και δύο άλλοι άνδρες κατορθώσουν να φθάσουν στην Προκεχωρημένη Βάση. Ο Μπάιρντ μόλις και μετά βίας μπορούσε να σταθεί όρθιος. Οι άνδρες παρέμειναν στη βάση για περισσότερο από δύο μήνες, μέχρι ο Μπάιρντ να αναρρώσει αρκετά ώστε να τον μεταφέρουν με αεροπλάνο στη κύρια βάση Little America.

Η αποστολή επέστρεψε στις ΗΠΑ στις αρχές του 1935, αλλά φαίνεται ότι ο Δήμας δεν επέστρεψε στο ΜΙΤ. Εργάστηκε στην Καλιφόρνια για τις εταιρίες Douglas Aircraft και Lockheed Aircraft, και το 1945 κατοχύρωσε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για πλάστιγγες πολύ μεγάλων βαρών (μηχανών, οχημάτων κτλ). Το 1979, 44 χρόνια μετά την αποστολή στην Ανταρκτική, πέθανε στην Καλιφόρνια σε ηλικία 74 ετών, με την καρδιά του αδάμαστη έως το τέλος.»

Στα ανωτέρω θα προσθέσω το σημαντικό στοιχείο, ότι το 1941 η Αμερικανική Advisory Committee on Antarctic Names έδωσε το όνομα του Ε. Δήμα σε μία οροσειρά την οποία ανακάλυψε η νέα αποστολή του Ναυάρχου Μπάιρντ στην Ανταρκτική, την Demas Range. Πρόκειται για μία οροσειρά μήκους περίπου 15 χιλιομέτρων στην Γη Marie Byrd (η οποία φέρει το όνομα της συζύγου του ναυάρχου). Προφανώς αυτά τα δύο ονόματα προτάθηκαν στην Επιτροπή από τον ναύαρχο και μπορούμε να υποθέσουμε ότι η απόδοση του ονόματος του Δήμα στην οροσειρά οφείλεται στην ευγνωμοσύνη του πρώτου στον Ελληνα εξερευνητή όχι μόνο για τη διάσωση του αλλά και για την προθυμία του δεύτερου να τον συνδράμει σε τέσσερις ριψοκίνδυνες εξερευνητικές αποστολές, και την αυτοθυσία που επέδειξε σε αυτές.
.
Περικλης  Δεληγιάννης
.