Πάλα (σπάθη) και Γιαταγάνι: δύο αγχέμαχα όπλα της Ελληνικής Επανάστασης 1821

.

Στη σύζυγο μου Νέλλυ, για την έμπνευση και την ενθάρρυνση που μου προσφέρει.

.

Η πάλα του Νικηταρά του Τουρκοφάγου. Η οδοντωτή λεπίδα της ήταν ιδιαίτερα φονική και ανήκει σε αραβικό τύπο σπάθης.

.

Περικλής  Δεληγιάννης
.
Τα παρακάτω αγχέμαχα όπλα χρησιμοποιήθηκαν κατά την Επανάσταση του 1821-1829 τόσο από τους Ελληνες μαχίμους όσο και από τους Αλβανούς, Τούρκους και Αιγύπτιους αντιπάλους τους.
Η «πάλα» ήταν κυρτή σπάθη κεντροασιατικής απώτερης προέλευσης, συχνά με ευρεία λεπίδα. Ο μαχητής την έφερε σε «θηκάρι» (ξιφοθήκη) το οποίο άλλοτε στερεωνόταν στο «σελάχι» του και άλλοτε αναρτάτο στην αριστερή πλευρά του με τελαμώνα, ο οποίος στηριζόταν στον δεξιό ώμο. Κυρίως οι ναυτικοί την αναρτούσαν με τον δεύτερο τρόπο, αλλά τη χρησιμοποιούσαν σπάνια.

Διάφοροι τύποι γιαταγανιων.  Η κόψη της λεπίδας βρίσκεται στην κοίλη πλευρά, όπως στην περιπτωση της αρχαίας κοπίδος ή φαλκάτας. Το τρίτο από πάνω γιαταγανι της εικόνας ανήκει σε έναν υστερότερο τύπο με σχεδόν ευθεία λεπίδα.

.

Κύπρος: Νέος χάρτης των συνόρων των αρχαίων πόλεων-κρατών της

Είχα αναφερθεί στο παλαιότερο άρθρο μου «Οι πρώτοι Ελληνες στην Κύπρο» σε μία μικρή αβλεψία του δημιουργού του χάρτη των συνόρων των αρχαίων πόλεων-κρατών της Κύπρου ο οποίος χρησιμοποιείται σε διάφορα λήμματα της Βικιπαιδεία. Η αβλεψία ήταν η παράλειψη της πολιτικής χώρας της Κυρήνειας. Ωστόσο η αβλεψία δεν ανήκε στον Ελληνα δημιουργό επειδή ο χάρτης είναι απόδοση στα ελληνικά ενός αντίστοιχου γερμανικού χάρτη.

Μετά από το αίτημα μερικών φίλων Κυπρίων αναγνωστών να σχεδιάσω την πολιτική χώρα της Κυρήνειας, ανάρτησα τον ανωτέρω χάρτη ο οποίος την περιλαμβάνει. Ωστόσο η εργασία για τα υπόλοιπα σύνορα τα οποία σημειώνονται στον χάρτη έγινε από τον αρχικό δημιουργό του.

ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (Μέρος Β΄) και ένα Παράρτημα για τη σύγχρονη κατάσταση

.

Κυπριακό πήλινο αγαλματίδιο τρισώματου γίγαντα του 580 πΧ περίπου. Αρχικά και οι τρεις μορφές έφεραν αλληλοεπικαλυπτόμενες ασπίδες και δόρατα. Παρότι υποτίθεται ότι είναι ένα σώμα, η κατανομή των ασπίδων και η ταυτόχρονη υπερύψωση των δοράτων υποδηλώνει την υιοθέτηση της οπλιτικής φάλαγγας από τους Κυπρίους ακολουθώντας τα ελλαδικά πρότυπα. Μετά την επινόηση του στη νότια Ελλάδα περί το 700 π.Χ. ή λίγο αργότερα, ο σχηματισμός της φάλαγγας διαδόθηκε ταχέως στις περιοχές του Ελληνικού Κόσμου που ήταν οργανωμένες σε πόλεις-κράτη. Ωστόσο οι περικεφαλαίες των παρουσών φιγούρων παραμένουν Μεσανατολικού ή Γεωμετρικού Ελλαδικού τύπου, αρκετά διαφορετικές από τις ελλαδικές του 580 πΧ.
.

Συνεχεια από το Α΄ ΜΕΡΟΣ

.
Επιπρόσθετα οι Ετεοκύπριοι άρχοντες αύξαναν τη στρατιωτική τους δύναμη επειδή οι Μυκηναίοι άποικοι ήταν ικανοί πολεμιστές οι οποίοι εγκαθίσταντο στην περιοχή τους με την υποχρέωση να τους παρέχουν στρατιωτικές υπηρεσίες όποτε τους το ζητείτο, όπως είναι γνωστό από πολλά άλλα παρεμφερή παραδείγματα. Τέλος, οι εντόπιοι άρχοντες αύξαναν την παραγωγή τους σε αγαθά υψηλής ποιότητας τα οποία εμπορεύονταν μέσα ή έξω από τη μεγαλόνησο, τα οποία κατασκεύαζαν οι έμπειροι Μυκηναίοι τεχνίτες, οι οποίοι προστίθεντο στους εξίσου έμπειρους Ετεοκυπρίους. Η ανάγκη για διατήρηση αυτής της παραγωγής σε υψηλά επίπεδα είχε παρουσιαστεί σε όλη την βορειοανατολική Μεσόγειο από τον 13ο αιώνα πΧ λόγω της οικονομικής και κατ’ επέκταση κοινωνικοπολιτικής κρίσης. Το χάος που επέφεραν οι Λαοί της Θάλασσας και η αποψίλωση του πληθυσμού όλης της Ανατολικής Μεσογείου (συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου) θα κατέστησαν πιεστικότερη την ανάγκη των τοπικών αρχόντων για εξασφάλιση Μυκηναίων ειρηνικών εποίκων ή επιδρομέων που μετατρέπονταν σε έποικους μετά από συμβιβασμό.
Αξίζει να παρατηρηθεί ότι οι πρώτες ελληνικές εγκαταστάσεις γίνονται κοντά σε παλαιότερες ετεοκυπριακές πόλεις ή γενικά μεγάλους οικισμούς, οι οποίες ήταν προφανώς έδρες βασιλέων ή άλλων αρχόντων. Αυτό υποδεικνύει τον ειρηνικό χαρακτήρα της εγκατάστασης. Ωστόσο ήταν ένας αρνητικός παράγων τον οποίο οι συγκεκριμένοι άρχοντες δεν είχαν υπολογίσει: η αρχαιολογία έδειξε ότι τα ετεοκυπριακά κέντρα σταδιακά χάνουν τον πληθυσμό τους ενώ ταυτόχρονα οι γειτονικοί μυκηναϊκοί σταθμοί ή αποικίες αυξάνουν τον δικό τους εξελισσόμενα σε πόλεις. Οι ανασκαφές επίσης υπέδειξαν όσον αφορά την καθημερινή ζωή και την τεχνοτροπία, ότι πολλοί από τους νέους κατοίκους των μυκηναϊκών κέντρων, ενδεχομένως οι περισσότεροι, ήταν οι Ετεοκύπριοι των δικών τους συρρικνούμενων κέντρων. Συμπερασματικά, οι τελευταίοι απλά αποφάσιζαν να μετακινηθούν στους γειτονικούς μυκηναϊκούς οικισμούς επειδή αυτοί προσέφεραν μεγαλύτερες δυνατότητες απασχόλησης και γενικά επιβίωσης λόγω της έντονης εμποροναυτικής δραστηριότητας τους, ή ως πρόσφυγες μετά τις καταστροφές των Λαών της Θάλασσας, ή για άλλους λόγους (π.χ. μεγαλύτερη ασφάλεια την οποία οι Ετεοκύπριοι βασιλείς δεν μπορούσαν πια να παρέχουν). Οι ταραγμένοι καιροί των 13ου-12ου αιώνων πΧ επέβαλαν αυτή τη μετακίνηση. Η εγκατάσταση των εντόπιων στα μυκηναϊκά κέντρα σήμαινε τον ταχύ εξελληνισμό τους, με την υιοθέτηση της ελληνικής γλώσσας, ηθών και εθίμων. Ετσι ο ελληνικός πληθυσμός αυξανόταν ραγδαία.

ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (Μέρος Α΄): Mερικές εθνογλωσσικές και αρχαιολογικές επισημάνσεις

Tα σύνορα των “σταθερών” πόλεων-κρατών της Κυπρου (Wikimedia commons). Ο χάρτης περιέχει ένα λάθος: η Κυρήνεια (σημερ Κερύνεια) ήταν επίσης ανεξάρτητο βασίλειο. Η χώρα της εκτεινόταν ανάμεσα στο σύνορο με τη Σαλαμίνα (αμετάβλητο), στην κορυφογραμμή του Πενταδάκτυλου και έως το σύνορο της Λαπήθου το οποίο συνεπώς βρισκόταν αρκετά δυτικότερα. Συνεπώς οι Χύτροι και η Ληδρα δεν διεθεταν καθόλου ακτές και τα βόρεια σύνορα τους έφθαναν έως την κορυφογραμμή του Πενταδάκτυλου.
.

Π. Δεληγιάννης

.

Η Κύπρος έχαιρε της ύπαρξης υψηλών πολιτισμών στο έδαφος της πολύ πριν την έλευση των Μυκηναίων. Ηδη τη Νεολιθική περίοδο αναπτύχθηκε στο νησί ο πολιτισμός της Χοιροκοιτίας (6000-5800 π.Χ.) με επίκεντρο τον ομώνυμο οικισμό ο οποίος ήταν ένας από τους μεγαλύτερους οικισμούς του ευρωπαϊκού χώρου της εποχής, αν όχι ο μεγαλύτερος. Κατά την εποχή του Χαλκού η οποία στην Κύπρο αρχίζει το 2300 π.Χ., η οικονομία του νησιού και ο πληθυσμός της αναπτύσσονται ραγδαία λόγω των πλούσιων κοιτασμάτων χαλκού στο νησί ο οποίος είναι πλέον περιζήτητος. Στο εξής και σε όλη την ιστορία τους, οι Κύπριοι καθίστανται από τους καλύτερους χαλκουργούς και εμπορεύονται τον χαλκό ή τα χαλκουργήματα τους (εργαλεία, όπλα, σκεύη) με τις γειτονικές χώρες της ανατολικής Μεσογείου. Τότε αναπτύσσουν στενές σχέσεις με τους Μινωίτες και τους Χανααναίους ναυτικούς, προγόνους των Φοινίκων. Φαίνεται ότι από τους Μινωίτες υιοθέτησαν τη λατρεία του ταύρου, αν και υφίσταται και η άποψη ότι την υιοθέτησαν από την ανατολική Μικρά Ασία (πολιτισμός οικισμού Τσατάλ Χουγιούκ).
Οι προελληνικοί κάτοικοι της Κύπρου αποκαλούντο από τους Ελληνες «Ετεοκύπριοι» κατά αναλογία με το «Ετεόκρητες» οι οποίοι ήταν οι απόγονοι του μινωικού πληθυσμού της Κρήτης (από τον όρο ‘ετεός’ ο οποίος σημαίνει τον γνήσιο, τον γηγενή). Σχετικά με την εθνολογία των Ετεοκύπριων κατά την έλευση των Μυκηναίων (περίπου 1400 π.Χ), μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν. Η ύπαρξη τοπωνυμίων όπως Ταμασσός, Αμαθούς και άλλα, υποδεικνύει την παρουσία του ίδιου Ευρω-Μεσογειακού εθνογλωσσικού υποστρώματος με εκείνο των νησιών του Αιγαίου, της ηπειρωτικής Ελλάδας και της Δυτικής Μικράς Ασίας. Αυτό το υπόστρωμα εκτεινόταν και στην Ιταλία και την Ιβηρική χερσόνησο και σε αυτό ανήκαν  οι Ιβηρες, οι Βάσκοι, οι Σαρδηνοί, οι Κόρσοι, οι Ετρούσκοι, οι Σικανοί της Σικελίας, οι Μινωίτες, οι Λέλεγες και άλλοι. Είναι βέβαιο ότι το συγκεκριμένο υπόστρωμα δεν ανήκε σε μία εθνο-γλωσσική ομάδα αλλά τουλάχιστον σε τέσσερις. Ειδικά οι Ευρω-Μεσογειακοί της Κύπρου, των νησιών του Αιγαίου, της ηπειρωτικής Ελλάδας και της Δυτικής Μικράς Ασίας ανήκαν στην ίδια ομάδα η οποία χαρακτηρίζεται από τοπωνύμια τα οποία λήγουν σε –σσος, -θος, -νθος κλπ. Μάλιστα η Ταμασσός βρίσκεται στο εσωτερικό του νησιού, το οποίο είναι ένδειξη ότι μάλλον προϋπήρχε ως τοπωνύμιο της έλευσης των Μυκηναίων (οι οποίοι ίδρυσαν τους οικισμούς τους στις ακτές), και ο Αμαθούς ήταν η τελευταία πόλη-κράτος η οποία κατοικείτο από τους Ετεοκυπρίους: αυτά τα δύο στοιχεία ενισχύουν την άποψη ότι οι τελευταίοι ανήκαν στο Ευρω-Μεσογειακό υπόστρωμα. Υπάρχει η πιθανότητα ο Αμαθούς να ιδρύθηκε από τους Φοίνικες και να κατέστη στην πορεία μία πόλη Ετεοκυπρίων, ωστόσο το τοπωνύμιο του δεν θεωρείται σημιτικό αλλά γηγενές κυρίως λόγω της κατάληξης  –θους.

ΝΕΡΩΝ: Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΤΡΕΒΛΩΣΗ ΜΙΑΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗΣ ΜΟΡΦΗΣ

 Το  αυτοκρατορικό  άστυ  της  Ρώμης

–

Ο  Ρωμαίος  αυτοκράτωρ  Νέρων  είναι  μία  από  τις  πλέον  αμφιλεγόμενες  ρωμαϊκές  προσωπικότητες  και  ο   βίος  του  είναι  γνωστός.  Για  αυτό,  εδώ  δεν θα  ασχοληθώ με τον βίο του καθαυτό, αλλά  μόνο  με  μερικούς  γνωστούς  «μύθους»  γύρω  από  τη  ζωή  του,  και  θα  επιχειρήσω  πολύ  συνοπτικά  να  παραθέσω  μια  πιο  αντικειμενική  εικόνα  για  το  ποιος  ήταν  πραγματικά  ο  παρεξηγημένος  Νέρων.

Ο  Νέρων  έχει  κατηγορηθεί  για  πάμπολλα  εγκλήματα  και  εξαιρετικά  βάναυσες  ενέργειες.  Υπήρξε  πράγματι  εγκληματικός,  αλλά  όχι  στον  βαθμό  που  του  αποδίδεται  και  κυρίως  όχι  περισσότερο  από  άλλους  Ρωμαίους  αυτοκράτορες  στους  οποίους  έχει  αποδοθεί  μία  θετική  ιστορική  εικόνα.  Το  σημαντικότερο  είναι  ότι  ο  Νέρων  μεγάλωσε  μέσα  στην  εγκληματικότητα  λόγω  της  αδίστακτης  μητέρας  του, Αγριππίνας.  Αυτή  ευθυνόταν  και  για  τις  πολλές  δολοφονίες  που  διέπραξε  ο  Νέρων  ακόμη  και  μετά  τον  θάνατο  της,  προκειμένου  να  σταθεροποιήσει  την  εξουσία  του, επειδή  από  εκείνη  διδάχτηκε  αυτό  το  μάθημα  κατ’ επανάληψη  σε  όλη  τη  ζωή  της.  Η  Αγριππίνα  έβλεπε  τον  γιο  της  μόνο  σαν  όργανο  προκειμένου  να  ασκεί  την  πλήρη  εξουσία  στην  αυτοκρατορία.  Για  αυτό  ο  Νέρων  τελικά  την  σκότωσε,  μην  έχοντας  άλλη  επιλογή.  Θεωρείται  πιθανό  ότι  η  Αγριππίνα  η  οποία  είχε  αποπλανήσει  πολλούς  άνδρες  για  να  πετύχει  την  άνοδο  της  στην  απόλυτη  εξουσία, αποπλάνησε  και  τον  γιο της.

Οι  περισσότεροι  μελετητές  θεωρούν  πλέον  σχεδόν  βέβαιο  ότι  ο  Νέρων  δεν  έβαλε  φωτιά  στη  Ρώμη.  Αυτή  την  αβάσιμη  φήμη  την  έγραψε  ο  ιστορικός  Κάσσιος  Δίων  ο  οποίος  έζησε  έναν  αιώνα  μετά  τον  Νέρωνα  και  αναπαρήγε  τις λαϊκές φημολογίες  της  εποχής  του  τελευταίου.  Μάλιστα  ο  Κάσσιος  Δίων  τοποθετεί  το  Νέρωνα  στον  Παλατίνο  λόφο, να  βλέπει  την  Ρώμη  που  καιγόταν  και  να  παίζει  εμπνευσμένος  την  λύρα  του.  Αυτό  φυσικά  δεν  ισχύει  επειδή  ο  Νέρων  δεν  μπορούσε  ούτε  καν  να  πλησιάσει  τον  Παλατίνο,  λόγω  του  ότι  η  φωτιά  είχε  κλείσει  τον  δρόμο.  Όταν  ξέσπασε  η  φωτιά,  ο  Νέρων  βρισκόταν  στην  πατρίδα  του  Άντιο,  στα  νότια  της  Ρώμης.  Επέστρεψε  εσπευσμένα  και  έκανε  ότι  μπορούσε  για  να  σώσει  όσους  περισσότερους  πολίτες  γινόταν,  και  να  ανακουφίσει  τους  πληγέντες  από  τη  φωτιά.  Σε  όλη  του  την  ζωή  μάλλον  τον  χαρακτήριζε  η  τάση  να  κάνει  καλό  στους  ανθρώπους,  ενώ  δολοφονούσε  όσους τον  απειλούσαν  πραγματικά,  μεταξύ  των  οποίων  και  τη  μητέρα  του.  Απεχθανόταν  τη  βία  παρότι  ήταν  αναγκασμένος  να  την  χρησιμοποιεί  για  να  επιβιώνει.  Το  αρνητικό  κλίμα  όμως  το  οποίο  είχε  δημιουργηθεί εναντίον  του  στη  Ρώμη,  λόγω  αυτής  της  εξαρχής  φιλάνθρωπης  στάσης  του  έναντι  των λαϊκών  στρωμάτων,  και  λόγω  της  αντιπαράθεσης  του  με  τους  αριστοκράτες,  έστρεψε  από  τότε  τις  υποψίες  για  τον  εμπρησμό  της  πόλης  σε  εκείνον.  Αυτό συνέβη  όχι  επειδή  η  κατηγορία  σε  βάρος  του είχε  κάποια  λογική,  αλλά  σαν  πρόσχημα  προκειμένου  να  δυσφημιστεί.  Και  οι  υποψίες  αυτές  εντάθηκαν  όταν  ο  Νέρων,  εκμεταλλευόμενος  τον  δημόσιο  χώρο  που  καθαρίστηκε  από  την  φωτιά  έκτισε  εκεί  ένα  λαμπρό  παλάτι,  ένα  ολόκληρο  οικοδομικό  τετράγωνο.  Φαίνεται  όμως  πως  ο  Νέρων  απλά  εκμεταλλεύθηκε  την  καταστροφή  που  έφερε  η  πυρκαγιά,  για  να  κτίσει  εκεί  το  παλάτι  που  σχεδίαζε  να  κτίσει  στα  περίχωρα  της  Ρώμης.