Imperial Rome urban plans

Site plans of ancient Rome including a site plan of the early settlements on the Seven Hills, a plan of the Capitoline (Platner), and  two general plans of the Imperial city.

Advertisements

Δύο σημαντικές στρατιωτικές αναπαραστάσεις αρχαίων ελληνικών αγγειογραφιών και νωπογραφιών

Η αγγειογραφία ναυτικής σύρραξης στο «αγγείο του Αριστόνοθου» στα αριστερά και η νωπογραφία της «Μάχης στο Ποτάμι» στα δεξιά, μαζί με τις σύγχρονες αναπαραστάσεις του Ανχελ Πίντο (image credit: Angel G. Pinto).

.

Περικλής Δεληγιάννης

.

Σε αυτό το άρθρο, θέλω να αναφερθώ σε δύο σημαντικές αναπαραστάσεις αρχαίων ελληνικών ζωγραφικών έργων από έναν από τους προσφιλέστερους μου εικονογράφους στρατιωτικών και ναυτικών θεμάτων, συγκεκριμένα τον Angel G. Pinto (βλ. στο Blogroll: PincelHistoria).

Τα μάλλον πρωτότυπα θέματα που επέλεξε για δύο από τις πρόσφατες καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις του προκάλεσαν το ενδιαφέρον μου, ήτοι η «Μάχη στο Ποτάμι» – μία μυκηναϊκή τοιχογραφία του 13^ου αιώνα από το ανάκτορο της Πύλου – και η αγγειογραφία ναυτικής σύρραξης στο «αγγείο του Αριστόνοθου» (περίπου 700-650 π.Χ.) της Πρώιμης Αρχαϊκής Εποχής.

Θα ξεκινήσω με το αρχαιότερο έργο, τη «Μάχη στο Ποτάμι» όπως αποκλήθηκε από τους αρχαιολόγους. Αυτή η νωπογραφία βρέθηκε στο μυκηναϊκό ανάκτορο της Πύλου, το κράτος της οποίας ήταν ένα από τα ισχυρότερα της Μυκηναϊκής «Κοινοπολιτείας» και ενδεχομένως το καλύτερα οργανωμένο. Η Πύλος ήταν ένα αντίβαρο ισχύος στην Πελοπόννησο για το Κράτος των Μυκηνών αν και φαίνεται ότι συχνά, αν όχι συνήθως, ήταν σύμμαχος του.

2ος ΚΕΛΤΙΒΗΡΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (154-133 π.Χ.): ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ ΣΤΗΝ ΙΒΗΡΙΚΗ (Β΄ μέρος)

Σύγχρονη αποκατάσταση των οχυρώσεων της Νουμαντίας στην Ισπανία (Wikipedia)
.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ Α΄ ΜΕΡΟΣ
.
Ο Σκιπίων αντιλήφθηκε ότι η ρωμαϊκή πολεμική προσπάθεια έπρεπε να επικεντρωθεί στη Νουμαντία. Όταν είδε τα ισχυρά τείχη της, κατανόησε ότι η πόλη που είχε αποκρούσει τέσσερις ρωμαϊκούς στρατούς, δεν μπορούσε να κατακτηθεί με έφοδο και δυναμική πολιορκία. Για αυτόν τον λόγο την απέκλεισε από την υπόλοιπη Ισπανία, περικυκλώνοντας την με έναν πολιορκητικό οχυρωματικό δακτύλιο μήκους 9 Χμ. Η οχύρωση αποτελείτο από ξύλινο τείχος στο οποίο παρεμβάλλονταν πυργίσκοι με βαλλίστρες (ballistae) και καταπέλτες καθώς και έξι «ενσωματωμένα» στρατόπεδα για τους λεγεωνάριους. Συνολικά, 60-70.000 Ρωμαίοι θα αντιμετώπιζαν μόλις 3.500 Νουμαντίνους πολεμιστές οι οποίοι βρίσκονταν στην πόλη μαζί με 7.500 αμάχους, όπως υπολογίστηκε από τις ανασκαφές που διεξήχθησαν. Οι γειτονικοί Κελτίβηρες δεν βοήθησαν τη Νουμαντία από φθόνο για την ισχύ της. Για μια ακόμη φορά, η χαρακτηριστική κελτική διχόνοια υπήρξε το ισχυρότερο «όπλο» των Ρωμαίων.
Οι λίγοι Νουμαντίνοι προσπάθησαν μόνοι τους, με «εξόδους αυτοκτονίας», να διαρρήξουν το ρωμαϊκό τείχος και να διαφύγουν στην ενδοχώρα. Χρησιμοποίησαν φλεγόμενα ακόντια για να κάψουν τις πολιορκητικές οχυρώσεις, αλλά χωρίς επιτυχία. Σύντομα τα τρόφιμα εξαντλήθηκαν και οι πολιορκημένοι έφτασαν σε απόγνωση. Ένας γενναίος πολέμαρχος, ο Ρητογένης, κατάφερε να διαβεί τη νύκτα με μερικούς συντρόφους του το πολιορκητικό τείχος, σκοτώνοντας τους Ρωμαίους φρουρούς, και να φθάσει στους γειτονικούς Αρεβάκους συγγενείς της Νουμαντίας. Αλλά οι συγκεκριμένοι Αρεβάκοι αρνήθηκαν να βοηθήσουν τους πολιορκημένους, τρομοκρατημένοι από την παρουσία 60-70.000 Ρωμαίων στην περιοχή τους.

2ος ΚΕΛΤΙΒΗΡΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (154-133 π.Χ.): ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ ΣΤΗΝ ΙΒΗΡΙΚΗ (A΄ μέρος)

Ρωμαίος εκατόνταρχος οδηγεί τους άνδρες του μέσα από καταιγισμό βελών. Εξαιρετικός πίνακας του Ρουμάνου εικονογράφου Radu Oltean.
.
Περί τον 4ο αιώνα π.Χ. η εθνολογική υπόσταση της αρχαίας Ιβηρικής είχε διαμορφωθεί. Κατά το πιθανότερο, τα εδάφη της μοιράζονταν τουλάχιστον πέντε εθνο-γλωσσικές ομάδες. Οι τρεις από αυτές αποτελούνταν από λαούς γηγενών του Μεσογειακού προ-ινδοευρωπαϊκού υποστρώματος: στην βόρεια περιοχή ζούσαν οι Ουάσκονες, πρόγονοι των σημερινών Βάσκων. Οι Ουάσκονες ανήκαν στην ίδια ομάδα με τους προ-κελτικούς Ακυιτανούς της Γαλατίας. Στο νότιο τμήμα της χερσονήσου ζούσαν λαοί της Ταρτήσσιας ομάδας, με κυριότερη φυλή αυτή των Τουρδητανών και βόρειο σύνορο τον ποταμό Άνα (σημερ. Γκουαδιάνα). Στην ανατολική μεσογειακή ακτής της Ισπανίας ζούσαν οι Ίβηρες. Παλαιότερα πιστευόταν ότι οι Βάσκοι και οι Ταρτήσσιοι αποτελούσαν κλάδους των Ιβήρων αλλά σήμερα έχει διαπιστωθεί ότι επρόκειτο για τρεις ανεξάρτητες εθνολογικές ομάδες. Η «παρεξήγηση» δημιουργήθηκε από τους Έλληνες και τους Ιταλούς θαλασσοπόρους οι οποίοι ήρθαν πρώτα σε επαφή με τους Ίβηρες. Λόγω αυτής της συνάντησης αποκάλεσαν ολόκληρη την χερσόνησο «Ιβηρική» ενώ στην πραγματικότητα οι Ίβηρες αποτελούσαν περιορισμένο τμήμα του πληθυσμού της. Στην αναφερόμενη εποχή η (Παλαιο-)Ταρτήσσια ομάδα είχε ήδη διαχωρισθεί σε δύο νέες ομάδες: την περιορισμένη Νεο-Ταρτήσσια και τη μεγαλύτερη Τουρδητανική.
Οι άλλες δύο εθνο-γλωσσικές ομάδες της χερσονήσου ήταν ινδοευρωπαϊκές: οι Λυσιτανοί οι οποίοι ήταν ένας iνδοευρωπαϊκός γλωσσικά πληθυσμός αλλά πιθανώς προ-κελτικός, και οι Κελτίβηρες οι οποίοι ήταν γλωσσικά Κέλτες. Μερικοί ερευνητές θεωρούν ότι οι Λυσιτανοί μιλούσαν πρωτο-κελτικές διαλέκτους, παλαιότερες των κελτιβηρικών γλωσσών (καθαυτό κελτικές) η οποία είναι και η δική μου άποψη, αλλά υπάρχουν αρκετές αντιρρήσεις σε αυτήν.

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΣΑΒΙΔΟΣ (57 πΧ)

 Ρωμαίοι αντιμετωπίζουν Βέλγους στα νερά του ποταμού Σάβιδος, σε έναν κλασσικό πλέον πίνακα του Mark Churms.
.

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ Α΄ ΜΕΡΟΣ

.
Ο Καίσαρ προχώρησε με τις έξι παλαιότερες λεγεώνες του προς τον ποταμό Σάβι στέλνοντας πρώτα ένα σώμα ιππικού προκειμένου να ανακαλύψει μια ασφαλή τοποθεσία στην οποία θα εγκαθιστούσε το στρατόπεδο του. Οι νεοσύστατες λεγεώνες 13η και 14η ακολουθούσαν σε απόσταση συνοδεύοντας την ρωμαϊκή εφοδιοπομπή.
Το ρωμαϊκό ιππικό είχε περάσει μαζί με σώματα «ψιλών» στην δεξιά όχθη του Σάβιδος προκειμένου να επιτηρεί τους Βέλγους. Οι Κέλτες ξεπρόβαλαν ξαφνικά μέσα από το δάσος, αλαλάζοντας και κραδαίνοντας τα ξίφη τους. Σύντομα απώθησαν το τρομοκρατημένο ιππικό του Καίσαρα και διάβηκαν τον ποταμό κολυμπώντας. Όταν πέρασαν στην αριστερή όχθη άρχισαν να ανεβαίνουν ελαύνοντας με μεγάλη ταχύτητα στην πλαγιά του λόφου, κατευθυνόμενοι προς την κορυφή του όπου εργάζονταν οι Ρωμαίοι στρατιώτες. Ο Καίσαρ βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση αφού έπρεπε να δράσει αστραπιαία για να διασώσει τους ασύντακτους και άοπλους λεγεωνάριους του. Έπρεπε να σαλπίσουν τα βούκινα, να σηκωθούν τα κόκκινα λάβαρα που καλούσαν τους λεγεωνάριους να συγκεντρωθούν για μάχη, να συγκεντρώσει τους άνδρες του που έκοβαν δένδρα, κ.ο.κ., όλα αυτά «σε μία στιγμή» όπως γράφει.
Ευτυχώς για τους Ρωμαίους, ο Καίσαρ είχε δώσει εντολή στους αξιωματικούς του να μην απομακρυνθούν από τους άνδρες τους αν δεν ολοκληρωνόταν η κατασκευή, οπότε αυτοί μπόρεσαν να συγκεντρώσουν γρήγορα τους λεγεωνάριους τους. Οι Ρωμαίοι βοηθήθηκαν επιπροσθέτως, από το υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και πειθαρχίας τους. Όταν οι περισσότερο απομακρυσμένοι λεγεωνάριοι αντιλήφθηκαν την θυελλώδη επίθεση των Βέλγων, έδρασαν ψύχραιμα. Δεν έψαξαν να βρουν τις μονάδες τους αλλά πήραν τα όπλα τους και έτρεξαν στο κοντινότερο ρωμαϊκό πολεμικό λάβαρο που είχε ανυψωθεί. Έτσι σχηματίσθηκε σε απίστευτα μικρό χρονικό διάστημα μια ρωμαϊκή γραμμή μάχης. Το δεξιό κέρας των Ρωμαίων αποτελείτο από τις λεγεώνες 7η και 12η, ευρισκόμενο έναντι των Νερβίων. Οι λεγεώνες 8η και 11η συγκροτούσαν το ρωμαϊκό κέντρο που θα αντιμετώπιζε τους Ουιρομάνδουους. Τέλος, η 10η και η 9η λεγεώνα, υπό την διοίκηση του Καίσαρα, αποτελούσαν την ρωμαϊκή αριστερή πτέρυγα, απέναντι από τους Ατρεβάτες.

Ο ΠΡΩΤΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ΚΑΙΣΑΡΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΒΕΛΓΩΝ- μέρος Α΄ (57 π.Χ.)

Αναπαράσταση Ρωμαίων λεγεωνάριων στο English Heritage Festival του 2011 (photo by Lichfield Lore). Η φωτογραφία θα μπορούσε να απεικονίζει λεγεωνάριους με φόντο τα πυκνά βελγικά δάση αν οι παρόντες λεγεωνάριοι δεν ήταν της αυτοκρατορικής περιόδου και όχι της Δημοκρατικής.
.
Το 58 π.Χ. η εκστρατεία του Ιουλίου Καίσαρα για την υποταγή της Γαλατίας συνεχιζόταν. Εκείνο το έτος ο Καίσαρ νίκησε συντριπτικά τους Γερμανούς Σουήβους οι οποίοι σκόπευαν επίσης να καταλάβουν τη Γαλατία. Το επόμενο έτος στράφηκε εναντίον των απειλητικών Βέλγων. Πολλοί Γαλάτες ανακουφίστηκαν με την καταστροφή των Σουήβων οι οποίοι απειλούσαν την πατρίδα τους. Άλλοι κατανόησαν ότι ο Καίσαρ σκόπευε να μετατρέψει την χώρα τους σε ρωμαϊκή επαρχία.
Οι Βέλγοι ήταν μια μεγάλη ομάδα εκ-κελτισμένων λαών κυρίως της Βορειοδυτικής προ-κελτικής εθνογλωσσικής ομάδας τους οποίους οι Γερμανοί είχαν εκδιώξει από την κοιτίδα τους στα ανατολικά του Ρήνου, με αποτέλεσμα να εγκατασταθούν στην βορειοανατολική Γαλατία, μεταξύ των ποταμών Σηκουάνα, Μάρνη και Ρήνου. Είχαν υιοθετήσει σχεδόν πλήρως τον πολιτισμό Λα Τεν και μάλλον θεωρούσαν τους εαυτούς τους Κέλτες. Ο Καίσαρ τους χαρακτηρίζει ως τους πολεμικότερους των Γαλατών. Οι Βέλγοι είχαν ισχυροποιηθεί από τους μακρόχρονους πολέμους τους με τους Γερμανούς. Η πλειοψηφία τους ήταν φανατικά αντιρρωμαϊκή και διατηρούσε ακέραιο χαρακτήρα που δεν υπέκυπτε στις δωροδοκίες των Ρωμαίων.
Οι Βέλγοι αντιλήφθηκαν ότι ο Καίσαρ θα εκστράτευε εναντίον τους και άρχισαν να ανταλλάσουν ομήρους προκειμένου να ισχυροποιήσουν περισσότερο τους δεσμούς της φυλετικής ένωσης τους. Ο Λαβιηνός ενημέρωσε τον Καίσαρα για τις πολεμικές προετοιμασίες τους. Ο δεύτερος είχε στρατολογήσει στις σύγχρονες Παδανία και Προβηγκία άνδρες για δύο νέες λεγεώνες, την δέκατη τρίτη και την δέκατη τέταρτη (XIII και XIV). Η πλειοψηφία των λεγεωνάριων, παλαιών και νεοστρατολογημένων, ήταν πάντοτε Ιταλοί αλλά ένα ποσοστό αποτελείτο από Ισπανούς και Γαλάτες. Πολλοί από τους τοξότες ήταν Κρήτες οι οποίοι φημίζονταν ως οι καλύτεροι στην Μεσόγειο. Ο Καίσαρ έφθασε με τις νέες λεγεώνες στο Ουεσόντιο όπου ενώθηκε με τη στρατιά του Λαβιηνού και μια μεγάλη δύναμη γαλατικού συμμαχικού ιππικού, κυρίως Αιδούων υπό τον Διβικιακό (57 π.Χ.). Ο Αίδουος αρχηγός αποτελούσε επιπροσθέτως τον κύριο σύμβουλο και διαπραγματευτή του Καίσαρα.