Δύο σημαντικές στρατιωτικές αναπαραστάσεις αρχαίων ελληνικών αγγειογραφιών και νωπογραφιών

Η αγγειογραφία ναυτικής σύρραξης στο «αγγείο του Αριστόνοθου» στα αριστερά και η νωπογραφία της «Μάχης στο Ποτάμι» στα δεξιά, μαζί με τις σύγχρονες αναπαραστάσεις του Ανχελ Πίντο (image credit: Angel G. Pinto).

.

Περικλής Δεληγιάννης

.

Σε αυτό το άρθρο, θέλω να αναφερθώ σε δύο σημαντικές αναπαραστάσεις αρχαίων ελληνικών ζωγραφικών έργων από έναν από τους προσφιλέστερους μου εικονογράφους στρατιωτικών και ναυτικών θεμάτων, συγκεκριμένα τον Angel G. Pinto (βλ. στο Blogroll: PincelHistoria).

Τα μάλλον πρωτότυπα θέματα που επέλεξε για δύο από τις πρόσφατες καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις του προκάλεσαν το ενδιαφέρον μου, ήτοι η «Μάχη στο Ποτάμι» – μία μυκηναϊκή τοιχογραφία του 13^ου αιώνα από το ανάκτορο της Πύλου – και η αγγειογραφία ναυτικής σύρραξης στο «αγγείο του Αριστόνοθου» (περίπου 700-650 π.Χ.) της Πρώιμης Αρχαϊκής Εποχής.

Θα ξεκινήσω με το αρχαιότερο έργο, τη «Μάχη στο Ποτάμι» όπως αποκλήθηκε από τους αρχαιολόγους. Αυτή η νωπογραφία βρέθηκε στο μυκηναϊκό ανάκτορο της Πύλου, το κράτος της οποίας ήταν ένα από τα ισχυρότερα της Μυκηναϊκής «Κοινοπολιτείας» και ενδεχομένως το καλύτερα οργανωμένο. Η Πύλος ήταν ένα αντίβαρο ισχύος στην Πελοπόννησο για το Κράτος των Μυκηνών αν και φαίνεται ότι συχνά, αν όχι συνήθως, ήταν σύμμαχος του.

2ος ΚΕΛΤΙΒΗΡΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (154-133 π.Χ.): ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ ΣΤΗΝ ΙΒΗΡΙΚΗ (Β΄ μέρος)

Σύγχρονη αποκατάσταση των οχυρώσεων της Νουμαντίας στην Ισπανία (Wikipedia)
.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ Α΄ ΜΕΡΟΣ
.
Ο Σκιπίων αντιλήφθηκε ότι η ρωμαϊκή πολεμική προσπάθεια έπρεπε να επικεντρωθεί στη Νουμαντία. Όταν είδε τα ισχυρά τείχη της, κατανόησε ότι η πόλη που είχε αποκρούσει τέσσερις ρωμαϊκούς στρατούς, δεν μπορούσε να κατακτηθεί με έφοδο και δυναμική πολιορκία. Για αυτόν τον λόγο την απέκλεισε από την υπόλοιπη Ισπανία, περικυκλώνοντας την με έναν πολιορκητικό οχυρωματικό δακτύλιο μήκους 9 Χμ. Η οχύρωση αποτελείτο από ξύλινο τείχος στο οποίο παρεμβάλλονταν πυργίσκοι με βαλλίστρες (ballistae) και καταπέλτες καθώς και έξι «ενσωματωμένα» στρατόπεδα για τους λεγεωνάριους. Συνολικά, 60-70.000 Ρωμαίοι θα αντιμετώπιζαν μόλις 3.500 Νουμαντίνους πολεμιστές οι οποίοι βρίσκονταν στην πόλη μαζί με 7.500 αμάχους, όπως υπολογίστηκε από τις ανασκαφές που διεξήχθησαν. Οι γειτονικοί Κελτίβηρες δεν βοήθησαν τη Νουμαντία από φθόνο για την ισχύ της. Για μια ακόμη φορά, η χαρακτηριστική κελτική διχόνοια υπήρξε το ισχυρότερο «όπλο» των Ρωμαίων.
Οι λίγοι Νουμαντίνοι προσπάθησαν μόνοι τους, με «εξόδους αυτοκτονίας», να διαρρήξουν το ρωμαϊκό τείχος και να διαφύγουν στην ενδοχώρα. Χρησιμοποίησαν φλεγόμενα ακόντια για να κάψουν τις πολιορκητικές οχυρώσεις, αλλά χωρίς επιτυχία. Σύντομα τα τρόφιμα εξαντλήθηκαν και οι πολιορκημένοι έφτασαν σε απόγνωση. Ένας γενναίος πολέμαρχος, ο Ρητογένης, κατάφερε να διαβεί τη νύκτα με μερικούς συντρόφους του το πολιορκητικό τείχος, σκοτώνοντας τους Ρωμαίους φρουρούς, και να φθάσει στους γειτονικούς Αρεβάκους συγγενείς της Νουμαντίας. Αλλά οι συγκεκριμένοι Αρεβάκοι αρνήθηκαν να βοηθήσουν τους πολιορκημένους, τρομοκρατημένοι από την παρουσία 60-70.000 Ρωμαίων στην περιοχή τους.

2ος ΚΕΛΤΙΒΗΡΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (154-133 π.Χ.): ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ ΣΤΗΝ ΙΒΗΡΙΚΗ (A΄ μέρος)

Ρωμαίος εκατόνταρχος οδηγεί τους άνδρες του μέσα από καταιγισμό βελών. Εξαιρετικός πίνακας του Ρουμάνου εικονογράφου Radu Oltean.
.
Περί τον 4ο αιώνα π.Χ. η εθνολογική υπόσταση της αρχαίας Ιβηρικής είχε διαμορφωθεί. Κατά το πιθανότερο, τα εδάφη της μοιράζονταν τουλάχιστον πέντε εθνο-γλωσσικές ομάδες. Οι τρεις από αυτές αποτελούνταν από λαούς γηγενών του Μεσογειακού προ-ινδοευρωπαϊκού υποστρώματος: στην βόρεια περιοχή ζούσαν οι Ουάσκονες, πρόγονοι των σημερινών Βάσκων. Οι Ουάσκονες ανήκαν στην ίδια ομάδα με τους προ-κελτικούς Ακυιτανούς της Γαλατίας. Στο νότιο τμήμα της χερσονήσου ζούσαν λαοί της Ταρτήσσιας ομάδας, με κυριότερη φυλή αυτή των Τουρδητανών και βόρειο σύνορο τον ποταμό Άνα (σημερ. Γκουαδιάνα). Στην ανατολική μεσογειακή ακτής της Ισπανίας ζούσαν οι Ίβηρες. Παλαιότερα πιστευόταν ότι οι Βάσκοι και οι Ταρτήσσιοι αποτελούσαν κλάδους των Ιβήρων αλλά σήμερα έχει διαπιστωθεί ότι επρόκειτο για τρεις ανεξάρτητες εθνολογικές ομάδες. Η «παρεξήγηση» δημιουργήθηκε από τους Έλληνες και τους Ιταλούς θαλασσοπόρους οι οποίοι ήρθαν πρώτα σε επαφή με τους Ίβηρες. Λόγω αυτής της συνάντησης αποκάλεσαν ολόκληρη την χερσόνησο «Ιβηρική» ενώ στην πραγματικότητα οι Ίβηρες αποτελούσαν περιορισμένο τμήμα του πληθυσμού της. Στην αναφερόμενη εποχή η (Παλαιο-)Ταρτήσσια ομάδα είχε ήδη διαχωρισθεί σε δύο νέες ομάδες: την περιορισμένη Νεο-Ταρτήσσια και τη μεγαλύτερη Τουρδητανική.
Οι άλλες δύο εθνο-γλωσσικές ομάδες της χερσονήσου ήταν ινδοευρωπαϊκές: οι Λυσιτανοί οι οποίοι ήταν ένας iνδοευρωπαϊκός γλωσσικά πληθυσμός αλλά πιθανώς προ-κελτικός, και οι Κελτίβηρες οι οποίοι ήταν γλωσσικά Κέλτες. Μερικοί ερευνητές θεωρούν ότι οι Λυσιτανοί μιλούσαν πρωτο-κελτικές διαλέκτους, παλαιότερες των κελτιβηρικών γλωσσών (καθαυτό κελτικές) η οποία είναι και η δική μου άποψη, αλλά υπάρχουν αρκετές αντιρρήσεις σε αυτήν.

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΣΑΒΙΔΟΣ (57 πΧ)

 Ρωμαίοι αντιμετωπίζουν Βέλγους στα νερά του ποταμού Σάβιδος, σε έναν κλασσικό πλέον πίνακα του Mark Churms.
.

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ Α΄ ΜΕΡΟΣ

.
Ο Καίσαρ προχώρησε με τις έξι παλαιότερες λεγεώνες του προς τον ποταμό Σάβι στέλνοντας πρώτα ένα σώμα ιππικού προκειμένου να ανακαλύψει μια ασφαλή τοποθεσία στην οποία θα εγκαθιστούσε το στρατόπεδο του. Οι νεοσύστατες λεγεώνες 13η και 14η ακολουθούσαν σε απόσταση συνοδεύοντας την ρωμαϊκή εφοδιοπομπή.
Το ρωμαϊκό ιππικό είχε περάσει μαζί με σώματα «ψιλών» στην δεξιά όχθη του Σάβιδος προκειμένου να επιτηρεί τους Βέλγους. Οι Κέλτες ξεπρόβαλαν ξαφνικά μέσα από το δάσος, αλαλάζοντας και κραδαίνοντας τα ξίφη τους. Σύντομα απώθησαν το τρομοκρατημένο ιππικό του Καίσαρα και διάβηκαν τον ποταμό κολυμπώντας. Όταν πέρασαν στην αριστερή όχθη άρχισαν να ανεβαίνουν ελαύνοντας με μεγάλη ταχύτητα στην πλαγιά του λόφου, κατευθυνόμενοι προς την κορυφή του όπου εργάζονταν οι Ρωμαίοι στρατιώτες. Ο Καίσαρ βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση αφού έπρεπε να δράσει αστραπιαία για να διασώσει τους ασύντακτους και άοπλους λεγεωνάριους του. Έπρεπε να σαλπίσουν τα βούκινα, να σηκωθούν τα κόκκινα λάβαρα που καλούσαν τους λεγεωνάριους να συγκεντρωθούν για μάχη, να συγκεντρώσει τους άνδρες του που έκοβαν δένδρα, κ.ο.κ., όλα αυτά «σε μία στιγμή» όπως γράφει.
Ευτυχώς για τους Ρωμαίους, ο Καίσαρ είχε δώσει εντολή στους αξιωματικούς του να μην απομακρυνθούν από τους άνδρες τους αν δεν ολοκληρωνόταν η κατασκευή, οπότε αυτοί μπόρεσαν να συγκεντρώσουν γρήγορα τους λεγεωνάριους τους. Οι Ρωμαίοι βοηθήθηκαν επιπροσθέτως, από το υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και πειθαρχίας τους. Όταν οι περισσότερο απομακρυσμένοι λεγεωνάριοι αντιλήφθηκαν την θυελλώδη επίθεση των Βέλγων, έδρασαν ψύχραιμα. Δεν έψαξαν να βρουν τις μονάδες τους αλλά πήραν τα όπλα τους και έτρεξαν στο κοντινότερο ρωμαϊκό πολεμικό λάβαρο που είχε ανυψωθεί. Έτσι σχηματίσθηκε σε απίστευτα μικρό χρονικό διάστημα μια ρωμαϊκή γραμμή μάχης. Το δεξιό κέρας των Ρωμαίων αποτελείτο από τις λεγεώνες 7η και 12η, ευρισκόμενο έναντι των Νερβίων. Οι λεγεώνες 8η και 11η συγκροτούσαν το ρωμαϊκό κέντρο που θα αντιμετώπιζε τους Ουιρομάνδουους. Τέλος, η 10η και η 9η λεγεώνα, υπό την διοίκηση του Καίσαρα, αποτελούσαν την ρωμαϊκή αριστερή πτέρυγα, απέναντι από τους Ατρεβάτες.

Ο ΠΡΩΤΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ΚΑΙΣΑΡΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΒΕΛΓΩΝ- μέρος Α΄ (57 π.Χ.)

Αναπαράσταση Ρωμαίων λεγεωνάριων στο English Heritage Festival του 2011 (photo by Lichfield Lore). Η φωτογραφία θα μπορούσε να απεικονίζει λεγεωνάριους με φόντο τα πυκνά βελγικά δάση αν οι παρόντες λεγεωνάριοι δεν ήταν της αυτοκρατορικής περιόδου και όχι της Δημοκρατικής.
.
Το 58 π.Χ. η εκστρατεία του Ιουλίου Καίσαρα για την υποταγή της Γαλατίας συνεχιζόταν. Εκείνο το έτος ο Καίσαρ νίκησε συντριπτικά τους Γερμανούς Σουήβους οι οποίοι σκόπευαν επίσης να καταλάβουν τη Γαλατία. Το επόμενο έτος στράφηκε εναντίον των απειλητικών Βέλγων. Πολλοί Γαλάτες ανακουφίστηκαν με την καταστροφή των Σουήβων οι οποίοι απειλούσαν την πατρίδα τους. Άλλοι κατανόησαν ότι ο Καίσαρ σκόπευε να μετατρέψει την χώρα τους σε ρωμαϊκή επαρχία.
Οι Βέλγοι ήταν μια μεγάλη ομάδα εκ-κελτισμένων λαών κυρίως της Βορειοδυτικής προ-κελτικής εθνογλωσσικής ομάδας τους οποίους οι Γερμανοί είχαν εκδιώξει από την κοιτίδα τους στα ανατολικά του Ρήνου, με αποτέλεσμα να εγκατασταθούν στην βορειοανατολική Γαλατία, μεταξύ των ποταμών Σηκουάνα, Μάρνη και Ρήνου. Είχαν υιοθετήσει σχεδόν πλήρως τον πολιτισμό Λα Τεν και μάλλον θεωρούσαν τους εαυτούς τους Κέλτες. Ο Καίσαρ τους χαρακτηρίζει ως τους πολεμικότερους των Γαλατών. Οι Βέλγοι είχαν ισχυροποιηθεί από τους μακρόχρονους πολέμους τους με τους Γερμανούς. Η πλειοψηφία τους ήταν φανατικά αντιρρωμαϊκή και διατηρούσε ακέραιο χαρακτήρα που δεν υπέκυπτε στις δωροδοκίες των Ρωμαίων.
Οι Βέλγοι αντιλήφθηκαν ότι ο Καίσαρ θα εκστράτευε εναντίον τους και άρχισαν να ανταλλάσουν ομήρους προκειμένου να ισχυροποιήσουν περισσότερο τους δεσμούς της φυλετικής ένωσης τους. Ο Λαβιηνός ενημέρωσε τον Καίσαρα για τις πολεμικές προετοιμασίες τους. Ο δεύτερος είχε στρατολογήσει στις σύγχρονες Παδανία και Προβηγκία άνδρες για δύο νέες λεγεώνες, την δέκατη τρίτη και την δέκατη τέταρτη (XIII και XIV). Η πλειοψηφία των λεγεωνάριων, παλαιών και νεοστρατολογημένων, ήταν πάντοτε Ιταλοί αλλά ένα ποσοστό αποτελείτο από Ισπανούς και Γαλάτες. Πολλοί από τους τοξότες ήταν Κρήτες οι οποίοι φημίζονταν ως οι καλύτεροι στην Μεσόγειο. Ο Καίσαρ έφθασε με τις νέες λεγεώνες στο Ουεσόντιο όπου ενώθηκε με τη στρατιά του Λαβιηνού και μια μεγάλη δύναμη γαλατικού συμμαχικού ιππικού, κυρίως Αιδούων υπό τον Διβικιακό (57 π.Χ.). Ο Αίδουος αρχηγός αποτελούσε επιπροσθέτως τον κύριο σύμβουλο και διαπραγματευτή του Καίσαρα.

ΚΑΠΠΑΔΟΚΕΣ, ΑΡΜΕΝΙΟΙ και ΕΛΛΗΝΕΣ στην ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ: ΜΙΑ ΕΘΝΟΓΛΩΣΣΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Xάρτης  της  Βυζαντινής Μικράς Ασίας με τις κλασσικές εθνο-γεωγραφικές περιοχές και τα βυζαντινά θέματα (πηγή  χάρτη: wikipedia)

.

Π. Δεληγιάννης

Κατά τον 4ο αι. π.Χ., πριν τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η Μικρά Ασία ήταν μία πολυφυλετική περιοχή κατοικούμενη από αρκετούς λαούς με διαφορετική καταγωγή. Οι Λυδοί, Κάρες, Λύκιοι και οι αυτόχθονες της Παμφυλίας και της Κιλικίας είχαν λουβική καταγωγή. Οι Λυκάονες, οι Πισίδες και οι Φρύγες ανήκαν στη φρυγική ομάδα λαών. Ειδικά για τους Πισίδες μερικοί θεωρούν ότι ίσως μιλούσαν λουβικές διαλέκτους. Η Ιωνία, η Αιολίδα, η Δωρίδα, η Τρωάδα και οι ακτές της Παμφυλίας και της Κιλικίας είχαν ελληνικό πληθυσμό (προερχόμενο τόσο από τον μυκηναϊκό και τον Αρχαϊκό ελληνικό αποικισμό όσο και από εξελληνισμό των γηγενών). Οι Μυσοί και οι Δολίονες συνιστούσαν πρωτοθρακικούς πληθυσμούς, ενώ οι γειτονικοί τους Βιθυνοί ήταν καθαυτό Θράκες. Οι Καππαδόκες της καθαυτό Καππαδοκίας και του δυτικού Πόντου μιλούσαν διάφορες «υβριδικές» φρυγικές, ιρανικές, λουβικές, χουρριτικές-ουραρτικές και παλαιοκαυκάσιες διαλέκτους, όπως και οι γειτονικοί τους Αρμένιοι, αλλά ο μικτός ιρανοφρυγικός χαρακτήρας με ένα προβάδισμα του φρυγικού στοιχείου, έτεινε να επικρατήσει και στους δύο αναφερόμενους λαούς. Στον ανατολικό Πόντο επικρατούσαν οι καρθβελικοί πληθυσμοί (Παλαιοκαυκάσιοι).

Στην Παφλαγονία, η τοπική παλαϊκή γλώσσα (της χιτττιτικής Πά(φ)λα) είχε υποχωρήσει έναντι της φρυγικής. Πρέπει να γίνει η εξής διευκρίνιση σχετικά με τους όρους «Καππαδοκία» και «Πόντος»: αρχικά οι δύο περιοχές αποτελούσαν γεωγραφική ενότητα, την Καππαδοκία η οποία εκτεινόταν έως τη νότια ακτή του Ευξείνου Πόντου, όμως από την εποχή της συγκρότησης και ανάπτυξης του ελληνιστικού βασιλείου των Μιθριδατιδών στην παράκτια Καππαδοκία (3ος-2ος αι. π.Χ) τη γνωστή ως «Καππαδοκία προς Πόντω», ενδεχομένως και νωρίτερα, η συγκεκριμένη περιοχή διαχωρίσθηκε γεωγραφικά από την ενδοχώρα και τελικά αποκλήθηκε απλά «Πόντος». Εξάλλου υπήρχε ήδη γεωφυσικός διαχωρισμός της περιοχής από την υπόλοιπη Καππαδοκία, λόγω των υψηλών ορέων που εκτείνονται ανάμεσα τους. Τέλος, και η βόρεια μικρασιατική ακτή ήταν διάσπαρτη με ελληνικές πόλεις-αποικίες.

ΠΕΡΙΚΕΦΑΛΑΙΕΣ ΤΩΝ ΕΤΡΟΥΣΚΩΝ

Tυπικό κράνος τύπου Νegau. Ο τύπος έλαβε την ονομασία του από την ομώνυμη τοποθεσία όπου ανακαλύφθηκαν πολλά τέτοια κράνη σε αρχαίο κοιμητήριο.

Ετρουσκικη ημι-προσωπιδα για την προστασία της γνάθου και περιγναθιακής περιοχής (Βούλκοι, 5ος αι πΧ).

.
Το ετρουσκικό οπλοστάσιο διέθετε ενδεχομένως την μεγαλύτερη ποικιλία όπλων στον αρχαίο κόσμο. Τα ευρήματα δείχνουν ότι οι Τυρρηνοί λάτρευαν την οπλοσκευή τους, φροντίζοντας να είναι ισχυρή, αποτελεσματική αλλά και προσεγμένη. Έχει εκτιμηθεί ότι οι στρατοί τους είχαν εντυπωσιακή όψη. Μεταχειρίζονταν όπλα και θωρακίσεις μικρασιατικής προέλευσης, εγχώρια ιταλικά, ελληνικά όπλα νοτιοελλαδικού, μακεδονικού και αργότερα ελληνιστικού τύπου, ασσυριακά-μεσανατολικά, ιβηρικά, αργότερα και κελτικά του πολιτισμού Λα Τεν. Θα ήταν, όμως, λάθος να θεωρηθούν απλοί αντιγραφείς. Παρότι «δανείστηκαν» μεγάλο μέρος του εξοπλισμού τους, το εξέλιξαν δημιουργώντας δικούς τους ιδιαίτερους τύπους και εξομαλύνοντας τις διαφορές των αρχικών δανείων, αφομοιώνοντας τα σε ένα λειτουργικό και αισθητικά προσεγμένο σύνολο.

ΔΗΜΑΡΑΤΟΣ Ο ΚΟΡΙΝΘΙΟΣ ΚΑΙ ΤΑΡΚΥΝΙΟΣ Α΄: ΕΝΑ ΑΓΝΩΣΤΟ ZHTHMA της Ελληνορωμαϊκής Ιστορίας

Τμήμα του αρχαιολογικού χώρου της Κορίνθου.
.

Το 656 π.Χ. ο Κύψελος κατέλαβε την εξουσία στην Κόρινθο από όπου εξεδίωξε το κυβερνών γένος των Βακχιαδών. Ένα προεξέχον μέλος του, ο Δημάρατος, εγκατέλειψε την πόλη μαζί με πολλούς πρόσφυγες και έπλευσε προς τη Δυτική Μεσόγειο την οποία οι Κορινθιοι θαλασσοπόροι γνώριζαν ήδη καλά. Αφού εγκαταστάθηκαν για ένα διάστημα στην ευβοϊκή αποικία των Πιθηκουσσών νήσων, κοντά στη σημερινή Νεάπολη, τελικά κατέληξαν στην Ταρκυνία (Tarchna στην ετρουσκική γλώσσα), μια από τις σημαντικές πόλεις της Ετρουρίας. Ενδεχομένως το γεγονός ότι ήταν Δωριείς τους καθιστούσε ανεπιθύμητους στις ιωνικές Πιθηκούσσες αλλά επιθυμητούς στους Ταρκυνίους αριστοκράτες, οι οποίοι ήταν ήδη λάτρεις του ελληνικού πολιτισμού και τρόπου ζωής όπως φαίνεται στα αρχαιολογικά ευρήματα. Η ακολουθία του Δημαρατου περιελάμβανε μεταξύ άλλων αρκετούς ειδικευμένους τεχνίτες και καλλιτέχνες, οι οποίοι ήταν περιζήτητοι στην Ετρουρία. Επίσης οι Ταρκύνιοι ενδιαφέρονταν μάλλον για τη στρατιωτική ενίσχυση τους με τους Κορινθιους μαχίμους. Η πόλη τους ήταν ήδη μία από τις μεγάλες δυνάμεις της Ετρουρίας και γενικά της Ιταλίας. Οι Ελληνες πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν ειδικά στη Γραβίσκη, το κύριο επίνειο της Ταρκυνίας, με την άδεια των αρχών της. Φαίνεται πως λίγοι επέλεξαν την εγκατάσταση στο άστυ. Οπως φαίνεται από τα ευρήματα, η Ταρκυνία είχε ήδη μία αξιόλογη ελληνική παροικία, κυρίως από Χαλκιδείς και Δωριείς, η οποία ενισχύθηκε με τους νεοφερμένους Κορινθιους.

Σύμφωνα με τον Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα (ΙΙΙ, 46) και τον Ρωμαίο «εθνικό ιστορικό» Τίτο Λίβιο (Ι, 34), στην Ταρκυνία ο Δημάρατος απέκτησε έναν γιο τον οποίο ονόμασε Ταρκύνιο  προς τιμήν της νέας πατρίδας του ή σύμφωνα με μια άλλη άποψη επειδή ο Δημάρατος και οι άνθρωποι του ενσωματώθηκαν στο μεγάλο γένος των Ταρκυνίων το οποίο ζούσε και σε άλλες ετρουσκικές πόλεις (Καίρη, Βούλκοι κ.α.). Λόγω της ξενικής καταγωγής του πατρός του, ο Ταρκύνιος δεν μπορούσε να καταλάβει κάποιο αξίωμα στην πόλη, γι’ αυτό ακολούθησε τη συμβουλή της Ετρούσκης συζύγου του, Τανακίλ, να εγκατασταθούν στη Ρώμη. Η τελευταία δεν ήταν ακόμη ετρουσκική αλλά είναι βέβαιο ότι οι πολιτισμένοι Ετρούσκοι έβρισκαν απασχόληση στο Λάτιο ως μισθοφόροι, διοικητικοί αξιωματούχοι κτλ, από τους Λατίνους και Σαβίνους πολέμαρχους της περιοχής.

ΕΤΡΟΥΣΚΙΚΟΙ ΣΤΡΑΤΟΙ: ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑΚΤΙΚΕΣ –Μέρος Β΄

Ο ετρουσκικός στρατός του Λαρθ Πορσήνα συγκεντρώνεται κοντά στη Ρώμη (άνω αριστερά) στην αντίπερα όχθη του Τίβερη. Ενας κλασσικός πίνακας του Πήτερ Κόννολλυ. Διακρίνεται μία μεγάλη ποικιλία της ετρουσκικής οπλοσκυεής. Η έντονη ελληνική επίδραση είναι προφανής, όπως και τα εντόπια ιταλικά στοιχεία.
.

ΕΤΡΟΥΣΚΙΚΟΙ ΣΤΡΑΤΟΙ: ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑΚΤΙΚΕΣ –Μέρος Α΄

.
Παρά την αναφορά του Λίβιου στους «πολυάριθμους» Τυρρηνούς πολεμιστές, αυτοί θα ήταν αρκετά πολυαριθμότεροι αν η κοινωνία τους ήταν οργανωμένη πιο δημοκρατικά, μια λαμπρή εξέλιξη των ελληνικών πόλεων-κρατών την οποία αρνήθηκαν επίμονα να ακολουθήσουν. Ο Λίβιος ανεβάζει σε 50.000 πεζούς και 4.000 ιππείς, τις δυνάμεις που συγκέντρωσαν συνολικά οι Ετρούσκοι και οι Σαβίνοι για να συνδράμουν την Ρώμη το 225 π.Χ. Λαμβάνοντας υπόψη ότι αυτό το έτος η παλαιά πυκνοκατοικημένη Νότια Ετρουρία ήταν πλέον ρωμαϊκό έδαφος, καθώς και άλλες παραμέτρους, καταλήγουμε σε έναν συνολικό αριθμό 80.000 Ετρούσκων μαχίμων για τα τέλη του 6ου αι π.Χ. Φτωχός αριθμός για μια χώρα που υπολογίζεται ότι είχε τότε 600-800.000 κατοίκους. Συγκριτικά, οι ελληνικές περιοχές της Ιταλίας και Σικελίας διέθεταν σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό μαχίμων επί του συνολικού πληθυσμού τους, λόγω του ανώτερου πολιτικο-οικονομικού συστήματος, κυρίως λόγω της δημοκρατικής οργάνωσης τους. Λόγω αυτής της έλλειψης, σημαντικό τμήμα των τυρρηνικών στρατών αποτελούσαν οι υποτελείς ή μισθοφόροι στρατιώτες, οι Ούμβροι, οι Λατίνοι, οι Όσκοι, οι Κέλτες του πολιτισμού Γκολασέκα (Golaseca) κ.α.
Εκτός από το πεζικό, υπήρχε σημαντικό ιππικό. Ωστόσο οι Τυρρηνοί ιππείς πολεμούσαν συνήθως πεζοί, δηλαδή τα άλογα τους ήταν περισσότερο μεταφορικό μέσο. Πολεμούσαν έφιπποι μόνο όταν είχαν να αντιμετωπίσουν αντίπαλους ιππείς. Για αυτό και ο εξοπλισμός τους ήταν ουσιαστικά οπλιτικός. Οι εξαρτύσεις των αλόγων ανήκαν στον ελληνικό τύπο. Το πολεμικό άρμα εισήχθη στην Ετρουρία γύρω στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ., αλλά είναι αμφίβολο αν χρησιμοποιείτο ως όπλο κρούσης. Με την επικράτηση της οπλιτικής φάλαγγας έγινε μεταφορικό μέσον των στρατηγών, μέχρι που εξαφανίστηκε από το πεδίο της μάχης τον 5ο αιώνα π.Χ. Από εκεί και πέρα, κοσμούσε τους θριάμβους των Ετρούσκων στρατηγών, μια κληρονομιά που πέρασε και στους θριάμβους των Ρωμαίων υπάτων.

ΕΤΡΟΥΣΚΙΚΟΙ ΣΤΡΑΤΟΙ: ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑΚΤΙΚΕΣ –Μέρος Α΄

Ετρουσκικό πολεμικό άρμα ειδικά για τελετές.
.
Τουλάχιστον δέκα διαφορετικές εθνο-γλωσσικές ομάδες εθνών μοιράζονταν την αρχαία Ιταλία και τα γειτονικά μεγάλα νησιά. Η πλούσια γη της προσείλκυσε διάφορους αποικιστές και εισβολείς. Μόνο δύο από αυτές τις ομάδες ήταν καθαυτό ιταλικές, η λατινική και η οσκο-ουμβρική, οι οποίες αποτελούσαν θλιβερή μειοψηφία απέναντι στα έθνη των νεοφερμένων. Οι Ιάπυγες και οι Πικηνοί της Ανατολικής Ιταλίας αποτελούσαν ιλλυριογενείς λαούς, καταγόμενοι εν μέρει από την απέναντι δαλματική ακτή. Οι Λίγυρες της βορειοδυτικής χώρας ήταν ένας πανάρχαιος λαός που ζούσε παλαιότερα σε μεγάλο τμήμα της Δυτικής Ευρώπης. Ανάλογη είναι η θέση των Ενετών της βορειοανατολικής Ιταλίας (τους οποίους μερικοί θεωρούν ιλλυρικό έθνος). Οι Σικελοί, Σαρδοί και Κόρσιοι που κατοικούσαν στις Σικελία, Σαρδηνία και Κορσική αντίστοιχα, θεωρείται ότι σχετίζονται με δύο από τους διαβόητους «Λαούς της Θάλασσας» του Αιγαίου, οι οποίοι συνετάραξαν την Ανατολική Μεσόγειο στο τέλος της Χαλκοκρατίας, τους Σεκελές (Shklsh) και Σερντέν (Shrdn). Οι συγκεκριμένοι λαοί που ηταν μάλλον μικρασιατικοί αναμείχθηκαν με Λίγυρες και Ίβηρες (προερχόμενους από την Ισπανία) που προϋπήρχαν σε αυτά τα νησιά. Οι άλλοι δύο λαοί της Σικελίας, Έλυμοι και Σικανοί, έχουν ενδεχομένως ιβηρική καταγωγή. Οι Φοίνικες, ικανοί Χανααναίοι ναυτικοί και αποικιστές, εγκαταστάθηκαν αργότερα στην Σικελία και την Σαρδηνία.
Είναι γνωστός ο ευρύς ελληνικός αποικισμός στα ιταλικά εδάφη. Πρωτοπόροι ήταν οι Κρήτες και οι Μυκηναίοι θαλασσοπόροι. Eκτός από τον γνωστό οργανωμένο αποικισμό από πόλεις-κράτη σημειώθηκαν και μετακινήσεις ολόκληρων ελληνικών φύλων, όπως για παράδειγμα ενός τμήματος Πελαγόνων Μακεδόνων το οποίο σε άγνωστη χρονολογία διέσχισε το στενό του Οτράντο και εγκαταστάθηκε στην Ιταλία, όπου το εθνωνύμιο του αποδόθηκε ως «Πελιγνοί» στην οσκική. Οι Πελαγόνες/Πελίγνοι υιοθέτησαν την οσκική γλώσσα αλλά διατήρησαν αρκετά στοιχεία της ελληνικής καταγωγής τους. Οι Έλληνες αποτελούσαν τον 5ο αι π.Χ. την πολυπληθέστερη εθνότητα της Ιταλίας, συγκεντρώνοντας περίπου το 1/3 του συνολικού πληθυσμού της (στα σημερινά της σύνορα τα οποία ωστόσο είναι πολύ διαφορετικά από τα αρχαία). Ο τελευταίος, χρονολογικά, λαός μεταναστών στην ιταλική γη ήταν οι Κέλτες (Γαλάτες) που κατέλαβαν την Παδανία (κοιλάδα του Πάδου) τον 4ο αιώνα π.Χ.. Οι προαναφερόμενοι λαοί προέρχονταν σχεδόν από όλα τα μήκη και πλάτη του τότε γνωστού κόσμου– από την μεσανατολική Συρία μέχρι την Ισπανία στην Δύση και την παγωμένη κελτική κοιτίδα στον Βορρά – κάνοντας έτσι την αρχαία Ιταλία μια «μικρογραφία» του. Το γεγονός ότι οι γλώσσες και οι πολιτισμοί τους δεν σχετίζονταν καθόλου, εξηγεί τις έντονες αντιθέσεις και αντιπαραθέσεις που δημιουργήθηκαν μεταξύ τους.

ΟΙ ΠΕΡΙΚΕΦΑΛΑΙΕΣ ΤΟΥ ΥΣΤΕΡΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΙΠΠΙΚΟΥ

Ρωμαίος Δρακονάριος της Υστερης περιόδου με κράνος  περσικού τύπου, σε αποκατάσταση από τον Βρετανικό Ιστορικό Σύλλογο  Comitatus. Ηταν λαβαροφόρος ο οποίος έφερε το σαρματικό λάβαρο του Δράκου το οποίο είχαν υιοθετήσει οι Ρωμαίοι
–
Κατά την Υστερη αυτοκρατορική περίοδο, το ιππικό κατέστη βαθμιαία το βασικό Οπλο του Ρωμαϊκού στρατού υποσκελίζοντας τις λεγεώνες, τη δόξα της Ρώμης. Αυτή η εξέλιξη οφειλόταν στην επίδραση των Ιρανικών λαών (Σαρματών και Περσών) και κυρίως στην ανάγκη των Ρωμαίων να αντιμετωπίσουν λαούς οι οποίοι διέθεταν ισχυρό ιππικό που μπορούσε να νικήσει τις λεγεώνες (Σαρμάτες, Σασσανίδες, Γότθοι, Ούννοι). Οι περικεφαλαίες του Ρωμαϊκού ιππικού της περιόδου ανήκαν στις εξής τέσσερις βασικές ομάδες τύπων:

ΥΣΤΕΡΗ  ΓΑΛΛΟ-ΡΩΜΑΪΚΗ

Ο κλασσικός γαλλορωμαϊκός τύπος του λεγεωνάριου της Μέσης αυτοκρατορίας  (www.romancoins.info)