Κύπρος: Νέος χάρτης των συνόρων των αρχαίων πόλεων-κρατών της

Είχα αναφερθεί στο παλαιότερο άρθρο μου «Οι πρώτοι Ελληνες στην Κύπρο» σε μία μικρή αβλεψία του δημιουργού του χάρτη των συνόρων των αρχαίων πόλεων-κρατών της Κύπρου ο οποίος χρησιμοποιείται σε διάφορα λήμματα της Βικιπαιδεία. Η αβλεψία ήταν η παράλειψη της πολιτικής χώρας της Κυρήνειας. Ωστόσο η αβλεψία δεν ανήκε στον Ελληνα δημιουργό επειδή ο χάρτης είναι απόδοση στα ελληνικά ενός αντίστοιχου γερμανικού χάρτη.

Μετά από το αίτημα μερικών φίλων Κυπρίων αναγνωστών να σχεδιάσω την πολιτική χώρα της Κυρήνειας, ανάρτησα τον ανωτέρω χάρτη ο οποίος την περιλαμβάνει. Ωστόσο η εργασία για τα υπόλοιπα σύνορα τα οποία σημειώνονται στον χάρτη έγινε από τον αρχικό δημιουργό του.

ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (Μέρος Β΄) και ένα Παράρτημα για τη σύγχρονη κατάσταση

.

Κυπριακό πήλινο αγαλματίδιο τρισώματου γίγαντα του 580 πΧ περίπου. Αρχικά και οι τρεις μορφές έφεραν αλληλοεπικαλυπτόμενες ασπίδες και δόρατα. Παρότι υποτίθεται ότι είναι ένα σώμα, η κατανομή των ασπίδων και η ταυτόχρονη υπερύψωση των δοράτων υποδηλώνει την υιοθέτηση της οπλιτικής φάλαγγας από τους Κυπρίους ακολουθώντας τα ελλαδικά πρότυπα. Μετά την επινόηση του στη νότια Ελλάδα περί το 700 π.Χ. ή λίγο αργότερα, ο σχηματισμός της φάλαγγας διαδόθηκε ταχέως στις περιοχές του Ελληνικού Κόσμου που ήταν οργανωμένες σε πόλεις-κράτη. Ωστόσο οι περικεφαλαίες των παρουσών φιγούρων παραμένουν Μεσανατολικού ή Γεωμετρικού Ελλαδικού τύπου, αρκετά διαφορετικές από τις ελλαδικές του 580 πΧ.
.

Συνεχεια από το Α΄ ΜΕΡΟΣ

.
Επιπρόσθετα οι Ετεοκύπριοι άρχοντες αύξαναν τη στρατιωτική τους δύναμη επειδή οι Μυκηναίοι άποικοι ήταν ικανοί πολεμιστές οι οποίοι εγκαθίσταντο στην περιοχή τους με την υποχρέωση να τους παρέχουν στρατιωτικές υπηρεσίες όποτε τους το ζητείτο, όπως είναι γνωστό από πολλά άλλα παρεμφερή παραδείγματα. Τέλος, οι εντόπιοι άρχοντες αύξαναν την παραγωγή τους σε αγαθά υψηλής ποιότητας τα οποία εμπορεύονταν μέσα ή έξω από τη μεγαλόνησο, τα οποία κατασκεύαζαν οι έμπειροι Μυκηναίοι τεχνίτες, οι οποίοι προστίθεντο στους εξίσου έμπειρους Ετεοκυπρίους. Η ανάγκη για διατήρηση αυτής της παραγωγής σε υψηλά επίπεδα είχε παρουσιαστεί σε όλη την βορειοανατολική Μεσόγειο από τον 13ο αιώνα πΧ λόγω της οικονομικής και κατ’ επέκταση κοινωνικοπολιτικής κρίσης. Το χάος που επέφεραν οι Λαοί της Θάλασσας και η αποψίλωση του πληθυσμού όλης της Ανατολικής Μεσογείου (συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου) θα κατέστησαν πιεστικότερη την ανάγκη των τοπικών αρχόντων για εξασφάλιση Μυκηναίων ειρηνικών εποίκων ή επιδρομέων που μετατρέπονταν σε έποικους μετά από συμβιβασμό.
Αξίζει να παρατηρηθεί ότι οι πρώτες ελληνικές εγκαταστάσεις γίνονται κοντά σε παλαιότερες ετεοκυπριακές πόλεις ή γενικά μεγάλους οικισμούς, οι οποίες ήταν προφανώς έδρες βασιλέων ή άλλων αρχόντων. Αυτό υποδεικνύει τον ειρηνικό χαρακτήρα της εγκατάστασης. Ωστόσο ήταν ένας αρνητικός παράγων τον οποίο οι συγκεκριμένοι άρχοντες δεν είχαν υπολογίσει: η αρχαιολογία έδειξε ότι τα ετεοκυπριακά κέντρα σταδιακά χάνουν τον πληθυσμό τους ενώ ταυτόχρονα οι γειτονικοί μυκηναϊκοί σταθμοί ή αποικίες αυξάνουν τον δικό τους εξελισσόμενα σε πόλεις. Οι ανασκαφές επίσης υπέδειξαν όσον αφορά την καθημερινή ζωή και την τεχνοτροπία, ότι πολλοί από τους νέους κατοίκους των μυκηναϊκών κέντρων, ενδεχομένως οι περισσότεροι, ήταν οι Ετεοκύπριοι των δικών τους συρρικνούμενων κέντρων. Συμπερασματικά, οι τελευταίοι απλά αποφάσιζαν να μετακινηθούν στους γειτονικούς μυκηναϊκούς οικισμούς επειδή αυτοί προσέφεραν μεγαλύτερες δυνατότητες απασχόλησης και γενικά επιβίωσης λόγω της έντονης εμποροναυτικής δραστηριότητας τους, ή ως πρόσφυγες μετά τις καταστροφές των Λαών της Θάλασσας, ή για άλλους λόγους (π.χ. μεγαλύτερη ασφάλεια την οποία οι Ετεοκύπριοι βασιλείς δεν μπορούσαν πια να παρέχουν). Οι ταραγμένοι καιροί των 13ου-12ου αιώνων πΧ επέβαλαν αυτή τη μετακίνηση. Η εγκατάσταση των εντόπιων στα μυκηναϊκά κέντρα σήμαινε τον ταχύ εξελληνισμό τους, με την υιοθέτηση της ελληνικής γλώσσας, ηθών και εθίμων. Ετσι ο ελληνικός πληθυσμός αυξανόταν ραγδαία.

ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (Μέρος Α΄): Mερικές εθνογλωσσικές και αρχαιολογικές επισημάνσεις

Tα σύνορα των “σταθερών” πόλεων-κρατών της Κυπρου (Wikimedia commons). Ο χάρτης περιέχει ένα λάθος: η Κυρήνεια (σημερ Κερύνεια) ήταν επίσης ανεξάρτητο βασίλειο. Η χώρα της εκτεινόταν ανάμεσα στο σύνορο με τη Σαλαμίνα (αμετάβλητο), στην κορυφογραμμή του Πενταδάκτυλου και έως το σύνορο της Λαπήθου το οποίο συνεπώς βρισκόταν αρκετά δυτικότερα. Συνεπώς οι Χύτροι και η Ληδρα δεν διεθεταν καθόλου ακτές και τα βόρεια σύνορα τους έφθαναν έως την κορυφογραμμή του Πενταδάκτυλου.
.

Π. Δεληγιάννης

.

Η Κύπρος έχαιρε της ύπαρξης υψηλών πολιτισμών στο έδαφος της πολύ πριν την έλευση των Μυκηναίων. Ηδη τη Νεολιθική περίοδο αναπτύχθηκε στο νησί ο πολιτισμός της Χοιροκοιτίας (6000-5800 π.Χ.) με επίκεντρο τον ομώνυμο οικισμό ο οποίος ήταν ένας από τους μεγαλύτερους οικισμούς του ευρωπαϊκού χώρου της εποχής, αν όχι ο μεγαλύτερος. Κατά την εποχή του Χαλκού η οποία στην Κύπρο αρχίζει το 2300 π.Χ., η οικονομία του νησιού και ο πληθυσμός της αναπτύσσονται ραγδαία λόγω των πλούσιων κοιτασμάτων χαλκού στο νησί ο οποίος είναι πλέον περιζήτητος. Στο εξής και σε όλη την ιστορία τους, οι Κύπριοι καθίστανται από τους καλύτερους χαλκουργούς και εμπορεύονται τον χαλκό ή τα χαλκουργήματα τους (εργαλεία, όπλα, σκεύη) με τις γειτονικές χώρες της ανατολικής Μεσογείου. Τότε αναπτύσσουν στενές σχέσεις με τους Μινωίτες και τους Χανααναίους ναυτικούς, προγόνους των Φοινίκων. Φαίνεται ότι από τους Μινωίτες υιοθέτησαν τη λατρεία του ταύρου, αν και υφίσταται και η άποψη ότι την υιοθέτησαν από την ανατολική Μικρά Ασία (πολιτισμός οικισμού Τσατάλ Χουγιούκ).
Οι προελληνικοί κάτοικοι της Κύπρου αποκαλούντο από τους Ελληνες «Ετεοκύπριοι» κατά αναλογία με το «Ετεόκρητες» οι οποίοι ήταν οι απόγονοι του μινωικού πληθυσμού της Κρήτης (από τον όρο ‘ετεός’ ο οποίος σημαίνει τον γνήσιο, τον γηγενή). Σχετικά με την εθνολογία των Ετεοκύπριων κατά την έλευση των Μυκηναίων (περίπου 1400 π.Χ), μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν. Η ύπαρξη τοπωνυμίων όπως Ταμασσός, Αμαθούς και άλλα, υποδεικνύει την παρουσία του ίδιου Ευρω-Μεσογειακού εθνογλωσσικού υποστρώματος με εκείνο των νησιών του Αιγαίου, της ηπειρωτικής Ελλάδας και της Δυτικής Μικράς Ασίας. Αυτό το υπόστρωμα εκτεινόταν και στην Ιταλία και την Ιβηρική χερσόνησο και σε αυτό ανήκαν  οι Ιβηρες, οι Βάσκοι, οι Σαρδηνοί, οι Κόρσοι, οι Ετρούσκοι, οι Σικανοί της Σικελίας, οι Μινωίτες, οι Λέλεγες και άλλοι. Είναι βέβαιο ότι το συγκεκριμένο υπόστρωμα δεν ανήκε σε μία εθνο-γλωσσική ομάδα αλλά τουλάχιστον σε τέσσερις. Ειδικά οι Ευρω-Μεσογειακοί της Κύπρου, των νησιών του Αιγαίου, της ηπειρωτικής Ελλάδας και της Δυτικής Μικράς Ασίας ανήκαν στην ίδια ομάδα η οποία χαρακτηρίζεται από τοπωνύμια τα οποία λήγουν σε –σσος, -θος, -νθος κλπ. Μάλιστα η Ταμασσός βρίσκεται στο εσωτερικό του νησιού, το οποίο είναι ένδειξη ότι μάλλον προϋπήρχε ως τοπωνύμιο της έλευσης των Μυκηναίων (οι οποίοι ίδρυσαν τους οικισμούς τους στις ακτές), και ο Αμαθούς ήταν η τελευταία πόλη-κράτος η οποία κατοικείτο από τους Ετεοκυπρίους: αυτά τα δύο στοιχεία ενισχύουν την άποψη ότι οι τελευταίοι ανήκαν στο Ευρω-Μεσογειακό υπόστρωμα. Υπάρχει η πιθανότητα ο Αμαθούς να ιδρύθηκε από τους Φοίνικες και να κατέστη στην πορεία μία πόλη Ετεοκυπρίων, ωστόσο το τοπωνύμιο του δεν θεωρείται σημιτικό αλλά γηγενές κυρίως λόγω της κατάληξης  –θους.