Λάφυρα από τον σουλτάνο

Για τα 200 έτη από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης

Το κράνος τύπου chichak του Οθωμανού Μεγάλου Βεζίρη Sokollu Mehmed Pasha, ο οποίος ως στρατιωτικός διοικητής αντιμετώπισε τον στρατό των Αψβούργων το 1566, μεταξύ των δύο πολιορκιών της Βιέννης (credit: http://www.tforum.info).

Περικλής Δεληγιάννης

Οι δύο πολιορκίες της Βιέννης από τους Οθωμανούς το 1529 και το 1683 και οι ενδιάμεσοι πόλεμοι μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τη μία πλευρά και των κτήσεων των Αψβούργων και των Πολωνών από την άλλη, υπήρξαν ιδιαίτερα καθοριστικές συγκρούσεις για την Ιστορία της Ευρώπης. Και στις δύο πολιορκίες της Βιέννης και στις επακόλουθες μάχες, οι Οθωμανοί νικήθηκαν τελικά αφήνοντας πίσω τους πολλούς νεκρούς, αιχμαλώτους και πολύτιμα όπλα, εξοπλισμό και άλλα στρατιωτικά αντικείμενα, ενώ και η νικηφόρα ευρωπαϊκή πλευρά πλήρωσε βαρύ τίμημα σε θύματα. Σήμερα τα πιο σημαντικά λάφυρα που αποκτήθηκαν σε αυτές τις συγκρούσεις από τους Τούρκους, εκτίθενται στο Μουσείο Στρατιωτικής Ιστορίας της Βιέννης. Σε αυτή τη δημοσίευση παρουσιάζω μερικές εικόνες οθωμανικών όπλων και πανοπλιών στο εν λόγω εξαιρετικό μουσείο.

Πως συνδέονται οι εν λόγω νίκες σε βάρος των Οθωμανών με την Ελληνική Επανάσταση? Ιστορικά μπορεί να φαίνονται κάπως ασύνδετες ωστόσο προσωπικά μελετώντας την Οθωμανική Ιστορία, προτιμώ να βλέπω την Ελληνική Επανάσταση ως ένα από τα κύρια επεισόδια σε μια σειρά νικηφόρων πολέμων των ευρωπαϊκών λαών (συμπεριλαμβανομένων δηλαδή των Ελλήνων) σε βάρος της οθωμανικής απειλής, οι οποίοι διήρκεσαν τέσσερις αιώνες (1529-1912). Είχαν προηγηθεί περίπου δύο αιώνες ευρωπαϊκών ηττών από τους Τούρκους: η καταστροφή ενός παν-ανατολικοευρωπαϊκού στρατού στη Βάρνα (1444), η οθωμανική κατάκτηση σχεδόν όλης της Χερσονήσου του Αίμου, η Αλωση της Κωνσταντινούπολης, η μάλλον άκοπη οθωμανική κατάκτηση του εκτεταμένου βασιλείου της Ουγγαρίας μερικές δεκαετίες αργότερα (1526), και άλλες τουρκικές νίκες και κατακτήσεις στην Ευρώπη (πχ η δεύτερη μάχη του Κοσσυφοπεδίου κ.α.) οι οποίες προφανώς σόκαραν τις ευρωπαϊκές δυνάμεις που έβλεπαν τα οθωμανικά λάβαρα να προελαύνουν ακάθεκτα στην ήπειρο τους.

Θεωρείται ότι μετά την κατάκτηση της Ουγγαρίας, οι Τούρκοι υπολόγισαν ότι μπορούσαν να προελάσουν στην καρδιά της Ευρώπης, αν και προσωπικά πιστεύω ότι δεν ήταν αυτός ο στρατηγικός στόχος τους. Η πρώτη ήττα τους στη Βιέννη (1529) ήταν η πρώτη οθωμανική ήττα σε «αυτοκρατορικό επίπεδο» στο ευρωπαϊκό έδαφος (επειδή υπήρξαν και άλλες ήττες νωρίτερα). Ηταν η ήττα η οποία αναπτέρωσε το ηθικό των ευρωπαϊκών λαών και έδειξε τις αδυναμίες του οθωμανικού στρατιωτικού συστήματος. Η εν λόγω ήττα των Τούρκων ακολουθήθηκε από μία ακόμη μεγαλύτερη ήττα τους, στη θάλασσα αυτή τη φορά, κατά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571) η οποία κατέδειξε την αδιαμφισβήτητη ευρωπαϊκή ανωτερότητα στον ναυτικό πόλεμο. Παρότι σχεδόν ταυτόχρονα οι Οθωμανοί κατέκτησαν την Κύπρο (και νωρίτερα είχαν κατακτήσει τη σημαντική Ρόδο) και έναν αιώνα αργότερα κατέκτησαν και την Κρήτη σε έναν εξοντωτικό πόλεμο εναντίον της Βενετίας ο οποίος αποστράγγισε τις δυνάμεις τους, η ροή της Ιστορίας είχε αλλάξει οριστικά για εκείνους.

Μετά το 1529 οι Αψβουργικοί Αυστριακοί, οι Ισπανοί και έπειτα οι Πολωνοί, οι Ρώσσοι και άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις πέρασαν δυναμικά στην αντεπίθεση καταφέρνοντας σημαντικές νίκες σε βάρος των Τούρκων και εκδιώκοντας τους σταδιακά από το μεγαλύτερο μέρος της Ουγγαρίας, της Κροατίας, της Ποδολίας και άλλων περιοχών. Εως το 1800 τους είχαν περιορίσει σχεδόν στην περιοχή της Χερσονήσου του Αίμου αφού και οι Ρώσσοι είχαν κατακτήσει την Κριμαία και όλα τα εδάφη της Νότιας Ουκρανίας τα οποία τελούσαν υπό οθωμανική επικυριαρχία. Τη σκυτάλη πήραν οι Σέρβοι (υποκινούμενοι από τους Ρώσσους) με την επανάσταση τους εναντίον των Οθωμανών το 1804 και τον δωδεκαετή πεισματώδη αγώνα τους (1804-1816) ο οποίος είχε περιορισμένη επιτυχία αλλά επέφερε την ανακήρυξη της βόρειας Σερβίας σε αυτόνομη ηγεμονία το 1816.

Ακολούθησε η Ελληνική Επανάσταση η οποία εξελίχθηκε σε ακόμη πιο πεισματώδη αναμέτρηση η οποία κατέληξε αναλογικά σε μία ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία: στην πλήρη ανεξαρτησία της Ελλάδας το 1830 (ενώ η Σερβία θα περίμενε κάποιον καιρό ακόμη για τη δική της ανεξαρτησία). Η Ελλάδα ήταν το πρώτο ευρωπαϊκό έθνος το οποίο πέτυχε την ανεξαρτησία του από τους Οθωμανούς, με τη σημαντική βοήθεια των Φιλελλήνων της Ευρώπης (και Αμερικής) αλλά και των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων οι οποίες αναγκάσθηκαν κατά κάποιο τρόπο να ακολουθήσουν το «γενικό ρεύμα» το οποίο απαιτούσε την ελευθερία της Ελλάδας. Η αναφορά μου στις ευρωπαϊκές Δυνάμεις το 1821 μπορεί να φαίνεται ‘ενοχλητική’ σε αυτές τις ιστορικές ημέρες του Μαρτίου, αλλά επιμένω σε αυτήν προκειμένου να διαφανεί η σύνδεση της Ελληνικής Επανάστασης με τους πανευρωπαϊκούς αγώνες εναντίον της τουρκικής απειλής οι οποίοι έλαβαν νικηφόρα τροπή από το 1529. Μπορεί λοιπόν κάποιος να υποθέσει ότι η Ελληνική Επανάσταση του 1821 ήταν εν μέρει αποτέλεσμα της «κεκτημένης ταχύτητας» τριών αιώνων με την οποία οι ευρωπαϊκοί λαοί αντιμετώπισαν και ανέτρεψαν την οθωμανική απειλή, σε μία πορεία η οποία ξεκίνησε από τη Βιέννη το 1529 και κατέληξε – για την ώρα – στη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1918. Φυσικά δεν επρόκειτο για συνειδητή και συντονισμένη προσπάθεια των ευρωπαϊκών δυνάμεων εναντίον των Οθωμανών, αφού αρκετές από αυτές κατά καιρούς συμμαχούσαν με εκείνους, αλλά για μία μη συνειδητή αντίδραση στον «αλλογενή» τουρκικό κίνδυνο – ως αίσθημα αυτοσυντήρησης του Ευρωπαϊκού πολιτισμού – ο οποίος κίνδυνος είχε αρχίσει να απειλεί τα ευρωπαϊκά εδάφη από τις αρχές του 14^ου αι.

Παρότι η Ελληνική Επανάσταση δεν υποκινήθηκε από κάποια εξωτερική δύναμη, και η κήρυξη της πράγματι αιφνιδίασε τις ευρωπαϊκές Δυνάμεις, κέρδισε εξ αρχής τη συμπάθεια του όγκου του ευρωπαϊκού πληθυσμού και τελικά προκάλεσε την ανάμειξη των ισχυρότερων κυβερνήσεων του με τη δυναμική επέμβαση της Βρετανίας, της Ρωσσίας και της Γαλλίας.

Όσον αφορά τις παρούσες εικόνες, αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι το ειδικό βάρος των εν λόγω λαφύρων. Αρκεί να αναφέρουμε το κράνος του Μεγάλου Βεζίρη Sokollu Mehmed Pasha, μιας από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της οθωμανικής ιστορίας (παρότι η οικογένεια των βεζίρηδων Sokollu δεν ήταν Τούρκοι από καταγωγής όπως συμβαίνει με τις περισσότερες μεγάλες «τουρκικές» προσωπικότητες), το σπαθί του Οθωμανού στρατηγού Κασίμ Μπέη, η σέλα του Μουράτ Γκιράι, του ικανού Χάνου των Τατάρων της Κριμαίας ο οποίος παρείχε στρατό στους Οθωμανούς για την πολιορκία της Βιέννης το 1683 (και ο οποίος ήταν όντως Τούρκος αλλά Τάταρος της Κριμαίας!), και αρκετά βαρύτιμα οθωμανικά λάβαρα και διακριτικά με μορφή αλογοουρών. Πρόκειται λοιπόν για λάφυρα με «ονοματεπώνυμο», λάφυρα μεγάλης βαρύτητας τα οποία αποκτήθηκαν στο πεδίο της μάχης (αυτή είναι η πολεμική έννοια της λέξης «λάφυρο») και όχι από αρπαγή, συναλλαγή, εμπόριο σε κατεχόμενη χώρα, δωροδοκία ή άλλο πλάγιο τρόπο.

Λόγω αυτού του ειδικού βάρους των εν λόγω λαφύρων, είμαι βέβαιος ότι οι σύγχρονοι Τούρκοι θα νοιώθουν αρκετά άβολα από την παρουσία τους στο Μουσείο Στρατιωτικής Ιστορίας της Βιέννης.

Μουσείο Στρατιωτικής Ιστορίας, Βιέννη