situation

Λίγο παλαιότερος χάρτης της κατάστασης στο Ιράκ και Συρία. Στο Ιράκ η κατάσταση δεν έχει αλλάξει σημαντικά εκτός από μία αναδίπλωση του ΙΚ από τα πέριξ της Βαγδάτης. Με μωβ χρώμα οι περιοχές του ΙΚ, με κίτρινο οι Κούρδοι (credit: Der Spiegel).

.

Π. Δεληγιάννης

.

Είναι γνωστό ότι μία μικρή αλλά ισχυρά εξοπλισμένη τουρκική δύναμη εισήλθε στο έδαφος του Ιράκ και εγκαταστάθηκε κοντά στη μεγαλούπολη Μοσούλη η οποία ελέγχεται από το Ισλαμικό Κράτος (ΙΚ), σε θέση από όπου μπορεί να κινηθεί ταχέως και να καταλάβει καίρια σημεία της πόλης αν χρειαστεί. Νομίζω ότι τα ελληνικά και διεθνή ΜΜΕ δεν έχουν δώσει την απαραίτητη προσοχή σε αυτήν την ενέργεια. Δεν πρόκειται για εισβολή όπως έχει ήδη χαρακτηρισθεί υπερβολικά από μερικά ΜΜΕ επειδή η τουρκική δύναμη είναι μικρή, αλλά είναι μία δύναμη που μπορεί να λειτουργήσει ως προθάλαμος για μία πραγματική εισβολή. Η επίσημη ανακοίνωση της τουρκικής κυβέρνησης διά του υπουργού Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου αναφέρει ότι η δύναμη αυτή κινήθηκε για να προστατεύσει τους Τούρκους στρατιωτικούς οι οποίοι προϋπήρχαν στην περιοχή (εκπαιδεύοντας Τουρκομάνους και σουνίτες Αραβες), αλλά πρόκειται για δικαιολογία.

Για ποιους λόγους η κυβέρνηση Ερντογάν-Νταβούτογλου προέβη σε αυτήν τη στρατιωτική ενέργεια; Κατά την άποψη μας, αυτοί είναι οι ακόλουθοι.

Πρωτον, μετά το πρόσφατο επεισόδιο της κατάρριψης του ρωσικού αεροσκάφους και τη δυναμική απάντηση της Ρωσίας στη Συρία σε βάρος των Τουρκομάνων ανταρτών (προστατευόμενων της Αγκυρας) και των κονβόυ βυτιοφόρων πετρελαίου, την ισχυρότερη εμπλοκή της Γαλλίας μετά τις βομβιστικές επιθέσεις στο Παρίσι, και την περαιτέρω εμπλοκή δυνάμεων όπως η Βρετανία και η Γερμανία όπως ανακοινώθηκε, η Αγκυρα συνειδητοποίησε ότι η επιρροή της στη Συρία σχεδόν εκμηδενίστηκε πέρα από τη μικρή τουρκομανική μειονότητα στη χώρα. Συνεπώς πρέπει να συμψηφήσει αυτή τη γεωπολιτική απώλεια ισχυροποιώντας τη θέση της στο γειτονικό βόρειο Ιράκ για την επόμενη ημέρα, σε περίπτωση γρηγορης ήττας του ΙΚ.

hhhhhhΗ σημερινή κατάσταση στη Συρία.  Με γκρίζο χρώμα οι περιοχές του ΙΚ, με κίτρινο οι Κούρδοι (credit: IUCA).

.

Κυρίως όμως, μετά την καταστροφή των δεξαμενών και κονβόυ βυτιοφόρων πετρελαίου στη Συρία από τη ρωσική και τη γαλλική αεροπορία, η Αγκυρα θέλει να εξασφαλίσει τη στρατιωτική παρουσία της στις κύριες πηγές αυτού του πετρελαίου, ήτοι στην πλούσια πετρελαιοπαραγωγό περιοχή της Μοσούλης. Οι ρωσο-γαλλικές  αεροπορικές επιδρομές σχεδόν αχρήστευσαν τη δίοδο μεταφοράς πετρελαίου μεταξύ των κουρδικών πόλεων Κομπάνυ και Εφριν της βόρειας Συρίας αλλά και τη δευτερευουσα ανάμεσα στο Τελλ Αμπυαντ και στη Serekaniye (βλ. χάρτη). Φαίνεται ότι ο Ερντογάν στηρίζει πολλά στον έλεγχο του Ιρακο-Συριακού πετρελαίου. Εξάλλου η Τουρκία ποτέ δεν έκρυψε το ενδιαφέρον της για τα πετρέλαια της Μοσούλης την οποία έχασε το 1918 με τη διάλυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας κατά το τέλος του Α΄ Π. Π. Οι Τούρκοι ποτέ δεν «ξεπέρασαν» την απώλεια της περιοχής της Μοσούλης, πόσο μάλλον και λόγω της παρουσίας ισχυρής τουρκομανικής μειονότητας εκεί. Αν την είχαν διατηρήσει, η σημερινή Τουρκία όχι μόνο θα κάλυπτε τις ανάγκες της σε πετρέλαιο αλλά θα έκανε και εξαγωγές αυξάνοντας κατά πολύ το ΑΕΠ της. Επίσης είναι χαρακτηριστικό ότι αν δεν διαλυόταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1918, σήμερα το τουρκικό κράτος θα ήταν το πλουσιότερο στον πλανήτη σε φυσικούς πόρους επειδή το 53 % των παγκοσμίων κοιτασμάτων-αποθεμάτων πετρελαίου βρίσκονται σε πρώην οθωμανικά εδάφη. Συνεπώς υπάρχουν λόγοι «ψυχικών απωθημένων» για την τουρκική επιβουλή στη Μοσούλη.
Δεύτερον, πρόκειται για μία «απάντηση» αντιπερισπασμού της Αγκυρας στην ισχυροποίηση της Ρωσίας στη Συρία και στα οικονομικά αντίποινα της Μόσχας στην Τουρκία μετά το επεισόδιο της κατάρριψης του ρωσικού αεροσκάφους.
Τρίτον, η Αγκυρα θέλει να αποτρέψει τον σιιτικό έλεγχο της Βαγδάτης στη Μοσούλη. Η σιιτική κυβέρνηση της Βαγδάτης είναι φιλοϊρανικη και φιλορωσική και συνεπώς η πρώτη θέλει να αποτρέψει και την αυξηση της επιρροής του Ιράν και της Ρωσίας στην περιοχή. Επίσης θέλει να αποτρέψει απευθείας έλεγχο της Μοσούλης από τους Ρώσους ή τους Κούρδους.
Τέταρτον, ένας πολύ σημαντικός λόγος ο οποίος μάλλον περνά απαρατήρητος: Είναι γνωστή η νευρικότητα της Αγκυρας με την εν δυνάμει δημιουργία ενός δεύτερου κουρδικού κρατικού μορφώματος στη βόρεια Συρία από τα τρία κουρδικά “καντόνια” της περιοχής, μετά από το de facto κουρδικό κράτος του Ιράκ. Οι Κούρδοι Ιράκ και Συρίας έχουν σταθερή εδαφική επαφή και φυσικά και με εκείνους της Τουρκίας (1). Η τουρκική παρουσία στη Μοσούλη είναι μία κίνηση στη γεωπολιτική και γεωστρατηγική σκακιέρα στην περιοχή επειδή έτσι δημιουργείται ένας τουρκικός στρατιωτικός άξονας Μοσούλης-Ντιγιαρμπακίρ (στην οποία τουρκική πόλη εδρεύει η πλησιέστερη ισχυρή τουρκική στρατιωτ διοίκηση) ο οποίος διασπά την ενότητα των Ιρακο-Κούρδων και Συριο-Κούρδων αποδυναμώνοντας τους.
Πέμπτον, η τουρκική δύναμη στη Μοσούλη προστατεύει και ενθαρρύνει τους Τουρκομάνους του Ιράκ στους οποίους η Αγκυρα στηρίζει την επιρροή της στη χώρα. Οι “Ιρακινοί” ή “Αραβες στρατιώτες” όπως τους αναφέρουν τα ΜΜΕ τους οποίους εκπαιδεύουν οι Τούρκοι εκπαιδευτές στη Μοσούλη είναι κυρίως Τουρκομάνοι αντάρτες (και όχι Κούρδοι όπως περιέργως αναφέρεται συχνά) οι οποίοι είναι Ιρακινοί πολίτες. Μάλιστα οι Τουρκομάνοι των Ιράκ και Συρίας ανήκουν εθνολογικά στην ίδια Ογουζική ομάδα με τους Οθωμανούς της Τουρκίας και τους γειτονικούς Αζέρους, μην έχοντας αξιόλογη διαφορά από αυτούς.
Για ποιον λόγο η τουρκική δύναμη εγκαταστάθηκε «ανώδυνα» στο στρατόπεδο κοντά στη Μοσούλη; Θεωρώ ότι το ΙΚ γνωρίζει ότι σε λίγο δεν θα μπορεί να διατηρήσει υπό τον έλεγχο του μεγάλες πόλεις όπως η Μοσούλη των δύο εκατομμυρίων κατοίκων και προτιμά να παραδώσει έμμεσα τη συγκεκριμένη πόλη στη δύναμη που είναι η λιγότερο εχθρική για αυτό, προκειμένου το ίδιο να έχει τις μικρότερες γεωστρατηγικές απώλειες. Κυρίως όμως θέλει να αποφύγει την κατάληψη και τον έλεγχο της πολύ σημαντικής Μοσούλης από τους Ρώσους ή τους Κούρδους ή σε μικρότερη πιθανότητα από τις Δυτικές δυνάμεις ή τη σιιτική κυβέρνηση της Βαγδάτης.
Επίσης οι τελευταίες κινήσεις του τουρκικού στρατού έγιναν εν γνώσει των ΗΠΑ και της Συμμαχίας για μια συντονισμένη επιχείρηση κατά του Ισλαμικού Κράτους, όπως έχει συμφωνηθεί, αν και η πρώτη ανακοίνωση των ΗΠΑ ήταν ότι ήταν ενήμερες για την ανάπτυξη τουρκικής δύναμης στο βόρειο Ιράκ, αλλά διευκρίνισαν ότι η κίνηση αυτή δεν αποτελεί μέρος των δραστηριοτήτων της συμμαχίας υπό τις ίδιες. Δηλαδή οι ΗΠΑ παρουσίασαν την τουρκική είσοδο στο Ιράκ ως μία ενέργεια η οποία εξυπηρετεί τα συμφέροντα της Τουρκίας. Ωστόσο θεωρώ ότι οι ΗΠΑ δεν ενοχλήθηκαν ιδιαίτερα από αυτήν την ενέργεια επειδή θέλουν να περιορίσουν τη ρωσική ή ιρακο-σιιτική προώθηση στην περιοχή του βορείου Ιράκ. Πιστεύω ότι η ρωσική προώθηση στο Ιράκ μπορεί να επιτευχθεί όχι μόνο διαμέσου της Συρίας αλλά και διαμέσου του Ιράν, όσο περίεργο και αν ακούγεται. Είναι γνωστό ότι οι σχέσεις Μόσχας και Τεχεράνης δεν είναι και οι καλύτερες αλλά στο Ιράκ και στη Συρία τα συμφέροντα τους είναι κοινά: αμφότερες οι δύο πρώτες υποστηρίζουν τις σιιτικές-αλεβιτικές κυβερνήσεις και προσπαθούν να περιορίσουν την επιρροή της Τουρκίας, των Δυτικών δυνάμεων και των σουνιτών τζιχαντιστών στο Ιράκ και στη Συρία. Υπάρχει ενεργός άξονας Μόσχας-Τεχεράνης-Βαγδάτης-Δαμασκού με κοινό κέντρο πληροφοριών για τη μάχη ενάντια στο ΙΚ αλλά ουσιαστικά και εναντίον των Δυτικών και Τούρκων ανταγωνιστων τους στην περιοχή.
Η Τεχεράνη έχει διαπιστώσει ότι η σιιτική κυβέρνηση της Βαγδάτης αδυνατεί να επεκτείνει τον έλεγχο της στο βόρειο Ιράκ, για αυτό μάλλον προτιμά τον έλεγχο της Μοσούλης από τους Ρώσους ή τους Κούρδους (επειδή η ίδια δεν μπορεί να στείλει δυνάμεις στην περιοχή λόγω του κακού προηγούμενου του Ιρανο-Ιρακινού πολέμου της δεκαετίας του 1980) παρά από το ΙΚ, την Τουρκία ή τις Δυτικές δυνάμεις. Επίσης ειδικά οι Ρώσοι ενδιαφέρονται να πιέσουν την Τουρκία ενισχύοντας τους Κούρδους του Ιράκ και Συρίας οι οποίοι με τη σειρά τους ενισχύουν τη θέση των Κούρδων της Τουρκίας δημιουργώντας αποσταθεροποίηση στην τελευταία και στην κυβέρνηση Ερντογάν-Νταβούτογλου. Ένα κράτος αυτοκρατορικών καταβολών και νοοτροπίας όπως είναι η Ρωσική Ομοσπονδία (αλλά και η Τουρκία) και ένας δεινός γεωπολιτικός παίκτης όπως είναι ο Βλαντιμίρ Πούτιν, γνωρίζουν καλά το παιχνίδι του γεωπολιτικού ντόμινο σε τέτοιες περιστάσεις.
.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(1) Σχετικά με τους Κούρδους του Ιράκ, συναντώ ενίοτε τον χαρακτηρισμό τους ως «συμμάχων ή φίλων της Τουρκίας» σε διάφορα άρθρα και άλλα κείμενα. Θεωρώ αυτή την άποψη ανακριβή και υπεραπλουστευμένη. Οι Ιρακο-Κούρδοι έχουν απλά κοινά οικονομικά συμφέροντα για την ώρα με την Τουρκία επειδή και οι δύο πλευρές και φυσικά και το ΙΚ κερδίζουν από την εκμετάλλευση των πετρελαιοπηγών του βορείου Ιράκ. Οι Ιρακο-Κούρδοι εξάγουν ‘αφανώς’ το πετρέλαιο της δικής τους περιοχής κυρίως στην Τουρκία και επίσης την αφήνουν να χρησιμοποιεί τους αγωγούς τoυς φυσικά με το αζημίωτο. Η Τουρκία εξασφαλίζει έτσι φθηνό πετρέλαιο ενισχύοντας την οικονομία της και φυσικά και το ΙΚ κερδίζει από το ανάλογο εμπόριο πετρελαίου. Αυτός όμως ο διακανονισμός που είναι win-win-win και για τις τρεις πλευρές, απέχει πολύ από το να αποδώσει στους Ιρακο-Κούρδους τον χαρακτηρισμό των «συμμάχων ή φίλων της Τουρκίας». Αυτός ο συμβιβασμός υφίσταται όσο υπάρχει κέρδος για όλους, όμως η έλλειψη εμπιστοσύνης ανάμεσα στην Τουρκία και γενικά στους Κούρδους πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις και αντιπαραθέσεις ανάμεσα στις διάφορες κουρδικές φατρίες, πολιτικές τάσεις και απόψεις, ακόμη και φυλές, κανείς Κούρδος δεν μπορεί να θεωρείται φιλότουρκος.

.

Περικλής Δεληγιάννης